Trịnh Công Sơn là người nhạc sĩ, nghệ
sĩ tài hoa của nền âm nhạc Việt Nam
đương đại. Trong suốt sự nghiệp sáng tác của mình, ông đã để lại một di sản lớn
lao những ca khúc sâu sắc, tinh tế và giàu chất triết lí, nhân sinh trong ca
từ. Hiếm một người nhạc sĩ nào ở Việt Nam lại có thể tạo nên một trường
phái riêng trong âm nhạc như Trịnh, nhạc của ông có ảnh hưởng khắp năm châu bốn
bể, được toàn thể thế giới yêu thích, mến mộ. Sinh thời, album của ông đã bán
được hơn 2 triệu bản trên toàn thế giới, một con số đáng nể với một nghệ sĩ
Việt Nam.
Ông đặc biệt được hâm mộ ở Nhật Bản, đất nước ưa chuộng sự tinh tế trong tâm
hồn. Rất nhiều ca khúc của ông được chuyển thể sang tiếng Nhật và được các ca
sĩ Nhật thể hiện. Hiện nay có vô vàn đề tài nghiên cứu về nhạc Trịnh trên toàn
thế giới.
Nhắc
đến nhạc Trịnh, không ai quên được ca khúc Một cõi đi về, ca khúc được chính
tác giả ưu ái nhiều lần hát nó. Đây là ca khúc mang đậm triết lí nhân sinh rất
sâu sắc được chuyển tải qua những ca từ ẩn dụ đầy tinh tế. Sau đây, tôi xin
kiến giải một số ý hiểu của mình về ca khúc này. Tất nhiên, tác phẩm nghệ thuật
là sự sáng tạo của người thưởng thức dựa trên hình thái tác phẩm có sẵn từ
người nghệ sĩ, nên mỗi người nghe tùy vào cảm nhận, vốn sống của riêng mình mà
hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau. Đặc biệt, với nhạc Trịnh thì kết cấu luôn mở
nên không có ý nghĩa chính xác, ý nghĩa tận cùng của ca từ. Vậy nên, những kiến
giải này có chăng cũng chỉ mang tính cá nhân, không thể chắc chắn nắm bắt được
cái ý tận cùng của tác giả.
Nhân
tiện, tôi khuyến khích người đọc nên tìm hiểu về triết lí Phật giáo nguyên thủy
để hiểu sâu hơn các ca khúc của Trịnh, vì nhạc Trịnh có một dấu ấn Phật giáo
sâu đậm.
Bao nhiêu năm rồi còn mãi ra đi
Tác
giả nói "ra đi", vậy từ đâu mà ra đi? Chính là từ cõi vô thường để đi
vào trần gian. Nói nôm na là "60 tuổi rồi/70 tuổi rồi còn mãi ra đi".
Vì theo triết lí Phật giáo, trần gian này chỉ là một bến đỗ trong kiếp luân hồi
mà thôi, thực chất bản thể của con người không tồn tại ở cõi trần. Chỉ khi chết
đi rồi, linh hồn mới về với bản thể vô thường, rồi lại tiếp tục tái sinh vào
vòng luân hồi, cứ thế từ quá khứ đến vị lai bất tận. Như vậy, ý tác giả đang tự
hỏi trong bao nhiêu năm cuộc đời mình chỉ là một cuộc "ra đi", không
biết rằng nó sẽ kéo dài đến khi nào để mình có ngày trở về (tức cái chết).
Người ta vẫn sợ cái chết nhưng người theo Phật thì đón nhận nó rất bình thản,
vì họ quan niệm trong sự sống có cái đang chết dần và cái chết là tiền đề của
sự sống. Tất cả vạn vật tuần hoàn theo một vòng sinh - trụ - diệt(sinh ra - tồn tại - hủy diệt) cứ
tiếp diễn mãi trong ba chiều quá khứ, hiện tại, vị lai. Nên cái chết cũng cả
nhân để tạo ra quả là sự sống, và ngược lại, sự sống là nhân để tạo ra quả là
cái chết. Đây là quan niệm rất biện chứng duy vật, không hề có tính duy tâm
thần thánh nào như người ta vẫn tưởng.
Đi đâu loanh quanh cho đời mỏi mệt
Đại
ý câu này là cái vòng luẩn quẩn của đời người. Người ta ra đi vào cõi đời để
rồi lạc lối trong đó, đi mãi, đi mãi rồi cứ loanh quanh mãi chẳng thoát ra
được. Kết quả là càng đi thì càng mệt, càng sống thì càng tạo nghiệp mà vẫn
không thoát ra được. Biết dừng lại thì không mệt, nhưng chẳng mấy ai dừng lại
được, ai cũng tham sân si với cuộc đời. Thành ra chỉ có cái chết mới khiến
người ta dừng lại được.
Trên hai vai ta đôi vầng nhật nguyệt
Nhật nguyệt chính là nghiệp mà chúng
ta phải gánh hai vai, không thể bỏ được. Nghiệp này tạo nên vất vả, đau khổ cho
đời người, lại cũng chỉnh là nhân để tạo ra quả. Mà càng đi lại càng nhọc, chi
bằng hãy dừng lại cho khỏi mỏi mệt.
Rọi suốt trăm năm một cõi đi về
Chính
nghiệp mà ta đeo nặng hai vai sẽ theo ta suốt chặng đường đời mình. Đó là nhân
để tạo nên quả, càng nhiều nghiệp thì càng nhiều quả, nó cứ đeo đẳng mãi trong
cuộc sống thác từ khi sinh ra đến lúc chết đi. Suốt một kiếp người ta tạo
nghiệp, cả nghiệp thiện lẫn nghiệp ác.Mà gieo nhân nào thì gặt quả đó. Người
tạo nghiệp sẽ phải gánh lấy quả do mình tạo ra.
Lời nào của cây, lời nào cỏ lạ
Cây
cỏ chính làsắc dục, ham muốn, là những cái quyến rũ con người, khiến
con người vương vấn mà bị cuốn vào tham sân si, từ đó tạo nghiệp về sau. Trong
tứ thánh đế (chân lí về nỗi khổ) thì đây cũng là tập đế, tức là nguyên nhân của
nỗi khổ. Sở dĩ có khổ vì có nghiệp, sở dĩ có nghiệp là bởi có luân hồi, sở dĩ
có luân hồi vì có ham muốn. Như vậy, dứt được ham muốn, dứt được với "cỏ
lạ" thì sẽ dứt được khổ.
Một chiều ngồi say, một đời thật nhẹ
ngày qua
Một
đời cũng chỉ ngắn như một chiều thôi, nhỏ bé lắm, phù du lắm, như đóa phù dung
sớm nở tối tàn thôi. Ta say trong nhân gian để rồi một lúc nhìn lại tóc đã
"bạc như vôi" rồi. Vì vậy hãy cố mà sống tốt, tu thân tích đức kẻo
muộn.
Vừa tàn mùa xuân, rồi tàn mùa hạ
Vẫn
tiếp ý câu trên, câu này chỉ sự trôi chảy vô thường quá nhanh của thời gian,
mới xuân mà đã hạ rồi.
Một ngày đầu thu nghe chân ngựa về chốn xa
"Đầu thu" ý chỉ khoảnh khắc
cuối đời. Vừa xuân, vừa hạ đó, vậy mà giờ đã thu, đã gần đất xa trời rồi.
"Chân ngựa về" là tiếng gõ cửa của cái chết đến đưa ta về chốn xa
xôi, nơi bản thể tồn tại đích thực.
Mây che trên đầu và nắng trên vai
Mây
là thiện, nắng là ác. Thiện và ác luôn tồn tại thống nhất trong một bản thể con
người như hai mặt đối lập của một tờ giấy. Hãy biết cách sống sao cho cân bằng
mọi thứ, cái mà Khổng tử gọi là "trung dung", tức là không đẩy về
cực, không có cái gì được đẩy lên quá mức.
Đôi chân ta đi sông còn ở lại
Vạn
vật được tạo thành bởi ngũ uẩn. Chết đi rồi thì ngũ uẩn cũng tan, nhưng quả do
nghiệp tạo ra thì vẫn còn mãi. Ví thử ta sống ác thì cái ác đó sẽ mãi để lại
hậu họa cho đời sau. Rồi một ngày nào đó ta hóa thân vào kiếp khác thì chính
kiếp đó phải hứng chịu quả do nhân từ kiếp trước tạo ra. Vậy thì hãy cố mà sống
sao cho từ bi hỷ xả.
Con tim yêu thương vô tình chợt mỏi
Lòng từ bi hỷ xả trong đời người ít lắm, chỉ thoáng qua
thôi, còn lại là mỏi mệt.
Lại thấy trong ta hiện bóng con người
Nhân gian sống ác, đối xử với nhau chẳng khác gì con vật,
chính ta và người cũng chẳng khác gì vật. Chỉ đến khi gần đất xa trời, mỏi mệt
rồi, không còn sức để tham sân si nữa rồi thì mới le lói phần người trong tối
tăm. Đó là một lẽ thường.
Nghe mưa nơi này lại nhớ mưa xa
Trịnh
là người đa cảm, đa sầu. Sống ở kiếp này nhưng ông luôn nhớ về kiếp trước, luôn
tự hỏi về kiếp trước, về nghiệp trước của mình. Sống ở đời cũng nên chiêm
nghiệm về quá khứ để học cách sống sao cho thanh thản.
Mưa bay trong ta, bay từng hạt nhỏ
Mưa
ở đây chính là bụi trần, là những vấn vương, tội lỗi mà ta vướng vào trong cuộc
đời, nó cứ bay mãi trong ta không dứt được
Trăm năm vô biên chưa từng hội ngộ
Chẳng biết nơi nao là chốn quê nhà
Nỗi
sầu nhân thế của Trịnh khi đi suốt cuộc đời mà chưa tìm thấy bến bờ của mình,
vẫn loanh quanh mãi không tìm thấy lối đi về. "Chốn quê nhà" chính là
cõi bản thể mà tác giả muốn hướng tới. Bởi thực tế Trịnh chỉ coi trần gian là
cõi tạm, là "ở trọ trần gian" thôi, ông luôn muốn thoát khỏi kiếp ở
trọ mà về với bản thể của mình.
Đường chạy vòng quanh một vòng tiều tụy
Tác
giả rất bi quan về vòng luân hồi, coi nó như một vòng xoáy đốt cháy chúng sinh.
Một bờ cỏ non một bờ mộng mị ngày xưa
Cuộc
đời này vốn không có bến đậu, những cái tưởng chừng an toàn, thanh thản kì thực
chỉ là hư ảo, mộng mị mà thôi.
Từng lời tả dương là lời mộ địa
Vẫn
là một quan niệm biện chứng của tác giả, trong âm có dương, trong dương có âm,
tả dương cũng là mộ địa.
Từng lời bể sông nghe ra từ độ suối khe
Tôi cho rằng câu này tác giả đang nói
lại ý của Aristotle, một nhà triết học cổ đại nổi tiếng, người đã cho rằng con
người ta ở kiếp trước đã biết hết tất cả rồi, cuộc đời này chỉ học lại, thu
nhặt lại những cái đã quên thôi.
Trong khi ta về lại nhớ ta đi
Đi lên non cao đi về biển rộng
Đôi tay nhân gian chưa từng độ lượng
Ngọn gió hoang vu thổi suốt xuân thì
Trong
cái lúc gần đất xa trời người ta mới kịp nhớ về cuộc đời mình từ lúc sinh ra,
rong ruổi khắp chốn non cao, biển rộng để thấy rằng cuộc đời này như một chốn
lưu đày, nhân gian này luôn ác nghiệt.
Trên đây là toàn bộ ý hiểu của
tôi về ca khúc này. Nhìn chung tôi thấy âm hưởng ca khúc khá bi quan, nhưng lại
đồng cảm với tôi vì chính tôi cũng luôn bi quan khi đã phải hứng chịu quá nhiều
đau khổ của cuộc sống này. Có thể ai đó sẽ có cách kiến giải lạc quan hơn
chăng?
Nhân
tiện, mọi người có thể đọc truyện ngắn Lưu đày của tôi, một truyện ngắn được lấy
cảm hứng từ chính ca khúc này và những gì đã xảy ra trong cuộc sống của tôi.
Kỉ niệm sinh nhật lần thứ 50 của Whitney Houston, xin viết một bài cảm nhận dâng tặng cô, người con của Chúa.
Mỗi
ca sĩ có một phong cách riêng. Nhưng tôi không thích khi nhiều người cứ nói những
Charice, Leona, Chistina, Jennifer Hudson… mang phong cách của Whitney hay gọi
họ là Whitney da trắng, Whitney thế hệ mới, Whitney thứ hai, bản sao của
Whitney…. Mọi người cứ tưởng rằng chỉ cần có chất giọng dày, khỏe, kĩ thuật và
hát lại những bài của Whitney thì ắt sẽ mang phong cách Whitney. Nhưng Whitney
có một phong cách riêng biệt, độc đáo, không giống bất kì ai trong lịch sử âm
nhạc đại chúng. Cái mà các ca sĩ thế hệ sau dù muốn cũng không thể copy được.
https://www.youtube.com/watch?v=bflUJjH-puo
Sự độc đáo trong phong cách của
Whitney bắt nguồn từ môi trường gia đình nơi cô sinh ra và lớn lên. Mẹ cô là
Cissy Houston, một ca sĩ chuyên hát gospel và soul. Mẹ đỡ đầu của cô là Aretha
Franklin, bà hoàng nhạc soul của mọi thời đại, người đã dạy Whitney rất nhiều
về kĩ thuật thanh nhạc ngoài mẹ đẻ của cô. Chị họ của cô là Dionne Warwick,
cũng là một ca sĩ chuyên về gospel và r&b. Ngoài ra, cô chơi với hầu hết
những ca sĩ gospel đương thời như Chaka Khan, Cece Winans. Ngay từ bé, Whitney
đã được hát trong nhà thờ, môi trường diễn xướng đầu tiên ảnh hưởng mạnh đến
Whitney.
Bởi vậy, khác với Mariah hay Celine, Whitney hát pop với tâm hồn của
một ca sĩ gospel, hay nói cách khác, cô là một ca sĩ gospel hát pop. Chính điều
này tạo nên sắc thái riêng biệt của Whitney không giống với bất cứ ca sĩ nào
khác. Vì ca sĩ gospel hiện nay không nhiều và họ cũng ít khi lấn sân sang pop.
Whitney xứng đáng được ghi nhận như một ca sĩ gospel hát pop thành công nhất.
Cô hát rất nhiều ca khúc gospel và thậm chí có hẳn một album gospel được xếp
vào album gospel bán chạy nhất mọi thời đại.
Whitney cũng thành thục những kĩ
thuật gospel để chuyển nó sang pop một cách điêu luyện, ngọt ngào. Cô hát pop
mạnh mẽ như một ca sĩ hát gospel nhưng vẫn là pop, không phải gospel thuần túy
như những ca sĩ gospel khác. Đó cũng là lí do vì sao Whitney là người tiên
phong cho lối hát mạnh mẽ trong âm nhạc đại chúng đương đại. Một sự khôn ngoan
và tinh tế của một ca sĩ thông minh biết vận dụng những cái mình học để tấn
công vào thị trường đại chúng. Không một ca sĩ gospel nào thành công được như
Whitney. Như vậy, Whitney hoàn toàn là một ca sĩ gospel thực thụ và có nhiều
đóng góp với gospel. Không chỉ vậy, cô hát pop với tâm hồn của một ca sĩ
gospel. Ta thấy rất nhiều lần cô hát The greatest love of all kèm theo những
câu ca tụng Chúa.
https://www.youtube.com/watch?v=XS-BeP1Mb8I
Hay như việc Whitney thường đưa hai tay, đưa cả lồng ngực về
phía khán giả, nhìn với con mắt sáng rực, rồi thì chêm xen các câu “and you and
you and you”, cách cô quỳ trước khán giả cũng là một biểu hiện đặc trưng của lối biểu diễn gospel. Tất cả điều này làm nên một phong cách rất riêng, rất Whitney mà không ca sĩ nào có. Nhạc của Whitney cũng không bao giờ yếu đuối, luôn mạnh mẽ như con người cô.
https://www.youtube.com/watch?v=2IiHRqkBt6k
Chính
điều này khiến nhạc Whitney tuy là pop/r&b nhưng thấm nhuần màu sắc gospel.
Đó là một chất riêng không giống với những diva khác. Bởi thế, nếu ca sĩ nào
muốn học theo phong cách Whitney thì hãy học gospel và hát bằng cả tâm hồn và
tình yêu dành cho Chúa như Whitney đã từng làm. Hãy sống như Whitney đã từng
sống chứ đừng chỉ nông cạn copy theo những bài hát của Whitney.
Whitney là món quà Chúa dành tặng nhân loại, cô
sinh ra và hát thay Chúa. Chúc cô được hạnh phúc bên Chúa trời mãi mãi.
