Trường phái 'Thanh Lam' – Trường phái 'Người đàn bà hát'

 Bản lĩnh lớn của một cái tôi cuồng loạn, đầy đam mê đã giúp Thanh Lam kiến tạo nên trường phái của riêng mình trong lịch sử nhạc Việt – trường phái của Người đàn bà hát.

Không ai có thể tẩy đi nét vẽ của Thanh Lam, vì suốt hơn 30 năm qua, chị đã hoạt động bền bỉ để tạo nên một trường phái riêng biệt, mang đậm bản ngã cá nhân của mình, không lẫn với bất cứ nghệ sĩ hay dòng nhạc nào.

Trường phái Thanh Lam – Trường phái 'Người đàn bà hát' (Ảnh: Vietnamnet)

Không phải bỗng dưng mà Mỹ Linh nói rằng: “Ở Việt Nam này, nếu có diva thì chỉ có thể là Lê Dung và Thanh Lam”. Dù Thanh Lam không bao giờ tự nhận mình là diva hay một cái gì đó quá ghê gớm về giọng hát, nhưng quả thực, giọng hát thiên bẩm của chị là báu vật cho nhạc Việt.

Vào thưở ban đầu của nhạc Việt sau khi thống nhất, ở miền Bắc, người ta thường chuộng các giọng nữ cao trữ tình, có khả năng hát đẹp theo thanh nhạc chính thống. Nhưng Thanh Lam không phải “chim sơn ca” hay “chim họa mi” theo thẩm mỹ truyền thống đó, chị mang đến một giọng hát trần tục và phồn thực hơn. Đó là tiếng hát của Người đàn bà đam mê tình ái và khát khao cuộc sống. Chính giọng hát này đã đem tới một màu sắc riêng biệt cho nhạc Việt và góp phần thay đổi thẩm mỹ âm nhạc của khán giả.

Bẩm sinh Thanh Lam sở hữu giọng nữ trung trữ tình rất sâu và dày, có độ solid đậm đặc, phát triển mạnh mẽ trên quãng trung và trầm. Không những vậy, âm sắc của Thanh Lam còn rất đẹp, nó tròn trịa, đầy đặc và ấm áp, không thể chê vào đâu được.

Đẹp chưa đủ, nó còn lạ và độc. Các giảng viên ở nhạc viện Ukraine sau khi nghe xong một màn trình diễn của Thanh Lam đã phải bất ngờ và cho rằng, hiếm ca sĩ châu Á nào có “độ khè” đặc biệt trong giọng hát như Thanh Lam. Bởi thế, chỉ cần Thanh Lam cất giọng lên đã đủ khiến chị nổi bật hơn mọi ca sĩ khác hát chung, chứ chưa cần phô diễn kĩ thuật.

Bằng giọng hát đặc biệt này, Thanh Lam đã vượt qua nhiều ca sĩ tài năng như Hồng Nhung, Ngọc Sơn, Thu Phương, Bằng Kiều, Y Moan, Thùy Dung… để trở thành ca sĩ duy nhất đoạt giải Lớn (trên cả giải nhất) trong cuộc thi Đơn ca Nhạc nhẹ toàn quốc năm 1991 với số điểm tuyệt đối.

Như vậy, ngay từ thưở ban đầu, Thanh Lam đã tự khẳng định vị thế số 1 của mình trong làng nhạc nhẹ Việt Nam.

Ngay từ những bản live ở giai đoạn đầu sự nghiệp, dù còn rất trẻ, nhưng Thanh Lam đã tỏ rõ được chất giọng đặc biệt có một không hai của mình, không kém cạnh bất cứ ca sĩ quốc tế nào và vượt trội hơn hẳn các thế hệ ca sĩ Việt sau này.

Dường như nhận thức rõ được thế mạnh này của mình, Thanh Lam không chạy theo quãng cao như nhiều ca sĩ khác. Dù có thể scream tới C5, D5 và đỉnh điểm tới Eb7 (kỉ lục note cao ở Việt Nam) nhưng Thanh Lam lại tập trung vào quãng trung trầm (F3 – B4) và phát triển mạnh mẽ nó bằng kĩ thuật cộng minh sở trường, biến chị thành cơn lốc sân khấu đúng cả nghĩa đen lẫn bóng.

Theo nghĩa đen, giọng hát Thanh Lam giống như một người khổng lồ, tích hợp giữa âm lượng lớn, trường hơi khỏe, cột hơi vững chãi và kĩ thuật cộng minh đỉnh cao để đạt tới độ rền khủng khiếp, sẵn sàng lấp đầy cả sân khấu và thổi bay mọi thứ xung quanh để độc tôn một ngôi vị Lam duy nhất – ngôi vị của nữ hoàng.

Theo nghĩa bóng, Thanh Lam hơn người chính ở bản lãnh sân khấu mạnh mẽ. Cứ mỗi khi chị bước ra là cả không gian phải nghiêng mình cúi đầu trước thần thái quá diva, quá quyền lực toát ra ở chị, từ ánh mắt long lanh sắc lạnh đến nụ cười sảng khoái vương giả. Không phải ca sĩ nào cũng có được cái thần thái sang chảnh, gai góc mà vẫn đậm đà quyến rũ như thế. Nhìn chị đứng trên sân khấu với ánh mắt đó, người ta không khỏi liên tưởng tới Maria Callas hay Birgit Nilsson – những diva mà chỉ nhìn thôi đã muốn quỳ gối trước họ.

Không những vậy, phong cách trình diễn của Thanh Lam lúc nào cũng hừng hực đam mê, ngồn ngộn nhựa sống. Từng cử chỉ, ánh mắt, điệu bộ của chị đều thở ra sự cháy bỏng, căng tràn. Chưa có nữ ca sĩ Việt Nam nào mỗi khi hát tới đoạn cao trào là lại ngửa toàn bộ cơ thể về phía sau để đưa cả khuôn mặt lên trời, dang rộng hai tay như muốn ôm cả sự sống rồi phát tiết ngùn ngụt qua giọng hát bão lửa của mình giống Thanh Lam.

Phong cách trình diễn của Thanh Lam lúc nào cũng hừng hực đam mê, ngồn ngộn nhựa sống. (Ảnh: TTVH)

Trong lối trình diễn này, chị rất giống với Whitney Houston. Và có lẽ, cả Thanh Lam lẫn Whitney đều có chung một có chung một đặc điểm, dù hát về niềm vui hay nỗi buồn cũng không bao giờ bi lụy, mà vẫn luôn căng tràn đam mê, truyền lửa được tới người nghe để khiến họ phấn chấn hơn. Sự phấn chấn ấy, người ta gọi là đạt tới đẳng cấp tạo bão cảm xúc bằng giọng hát. Đó chính là cơn bão Thanh Lam tạo ra trên sân khấu, và cũng là nét chấm phá riêng trong trường phái mang tên chị.

Thanh Lam của ngày xưa là một Thanh Lam đằm thắm, xứng đáng với danh xưng Nữ hoàng nhạc nhẹ. Trong từng câu chị hát đều ẩn chứa biết bao nỗi niềm, khắc khoải đa đoan của nhiều kiếp người, kiếp tình. Từ thời hoàng kim, chị đã tự tạo nên những đặc trưng cho trường phái của mình bằng lối hát khắc khoải, ưu sầu, hát mà như thủ thỉ, tâm tình, đãi chữ dài hơn, hơi "rên rỉ" để bộc lộ nội tâm bùng cháy, bản năng của người phụ nữ, và kèm theo chất liêu trai, ma mị ở những quãng trầm bổng, luyến láy, nhưng vô cùng chắc chữ, rõ lời.

Nói đến chữ “sâu” của cảm xúc, chắc chẳng mấy ai ở Việt Nam này đủ sâu và thẳm hơn Thanh Lam. Chị chơi đùa với từng con chữ trên từng phím nhạc mà vẫn đầy duyên dáng. Nghe chị hát ngày ấy mà tái tê cõi lòng. Phải tuyệt vời thế nào mới khiến khán giả mới đội mưa mà nô nức đến nghe mình như Thanh Lam chứ.

Thanh Lam từng khiến khán giả đội mưa ngồi nghe mình hát

Từ hồi rời Quốc Trung, Thanh Lam không còn dịu dàng, đằm thắm nữa. Giông bão cuộc đời đã khiến chị trở nên mạnh mẽ và cuồng loạn hơn trong phong cách biểu diễn. Lam muốn tung ra tất cả những gì mình có để được cháy với đam mê của chính mình. Chị muốn hát như thể ngày mai sẽ không còn được hát nữa.

Chính điều này đã khiến nhiều người lên tiếng chỉ trích Thanh Lam là phá nát bài hát. Họ gọi chị là “nữ hoàng nhạc nặng”, hát chỉ gào thét, và không biết tiết chế. Đó là điều phi lí nhất về mặt thanh nhạc. Sẽ chẳng có ca sĩ nào gào thét mà có thể giữ giọng tuyệt vời ở cái tuổi của Thanh Lam.

Hơn nữa, nếu tiết chế, để ý tới lời này ý nọ thì Lam đã không còn là Lam. Lam bản năng, Lam phô diễn. Đó mới là điều làm nên trường phái Lam, một nét riêng có trong âm nhạc. Ai đó cần sự tiết chế, nhẹ nhàng, mời nghe ca sĩ khác.

Trong nghệ thuật, mỗi trường phái có một tôn chỉ “cực đoan” riêng để duy trì sự sống còn của họ. Nhạt nhòa hay ngoan ngoãn không làm nên trường phái. Và mỗi nghệ sĩ cũng cần có một bản ngã của riêng họ, Lam cũng vậy. Bản ngã của Lam là mạnh mẽ, cuồng nhiệt, đam mê, nó hợp với chất giọng nội lực của chị, nên chẳng việc gì chị phải giống ai. Khán giả không cảm thụ được vì họ quá quen với lối cũ, chứ không phải vì Lam. Tại sao ở Mỹ, những Patti Labelle, Aretha Franklin, Chaka Khan, Rachelle Farelle… vẫn thỏa sức thổi bay mọi thứ bằng sự phô diễn giọng hát của họ để trở thành tượng đài, còn Việt Nam thì không? Là một nghệ sĩ, đẩy được cái tôi cùng mình đến cùng cực để đào sâu nghệ thuật mới là điều cốt lõi.

Bởi vậy, việc Thanh Lam rời Quốc Trung và đổi thay phong cách không phải dại như người ta nói, mà chỉ là dấu mốc để chị tô đậm hơn trường phái của mình với các dòng nhạc mới như dân gian đương đại, đẩy nó lên tới cực điểm.

Trong công cuộc khai phá những dòng nhạc mới, Thanh Lam từng được khen ngợi là nữ ca sĩ có kĩ thuật cộng minh tốt nhất nhạc nhẹ Việt Nam. Dù lời khen đó không hẳn đã đúng, nhưng có lẽ, chị chính là người tiên phong cho việc sử dụng và sáng tạo lối hát cộng minh vào nhạc nhẹ Việt Nam, mở màn một lối hát mới - lối hát phô diễn giọng hát trên giọng ngực (thông qua cộng minh quãng trung), ở những khoảng âm to, dày, lớn cả về trường độ và cường độ, tràn đầy năng lượng.

Cách hát này giúp Thanh Lam thể hiện thành thần những ca khúc đòi hỏi tính sử thi, hùng tráng, với trường độ, âm lượng dồn dập của cả một dàn giao hưởng phía sau. Có lẽ, rất hiếm nữ ca sĩ nhạc nhẹ nào ở Việt Nam có thể làm được điều này.

Thanh Lam và tiếng hát 'sử thi'

"Trường phái Lam" còn nổi bật ở lối đãi chữ bè dài kéo ra ê a kèm theo những đổ hột rất nhẹ, nghe rất đam mê, rất “đàn bà” và phồn thực, cuồn cuộn nhựa sống.

Nhưng nói như vậy không có nghĩa Thanh Lam lúc nào cũng phô diễn bất chấp tất cả. Mỗi khi song ca, chị rất tôn trọng bạn diễn, luôn bè phối rất tinh tế, nhịp nhàng để nâng mình, nâng bạn và nâng cả âm nhạc lên. Bởi thế, Thanh Lam thường xuyên được các nghệ sĩ mời song ca, vì họ thích sự hòa quyện ở chị.

Thanh Lam nhu lúc cần nhu và cương lúc cần cương. Chẳng hạn, khi song ca với Thu Minh, chị bùng cháy dữ dội để hợp với khí chất của đàn em. Người ta không hiểu lại cứ nghĩ chị thích đàn áp. Nhưng đến khi song ca với Hà Trần, chị lại vẫn dịu dàng và đằm thắm đến lạ lùng. Một trong những cặp song ca ăn ý nhất Việt Nam chính là Thanh Lam – Tùng Dương và Thanh Lam – Hà Trần.'Trường phái Lam' ngày nay đã ảnh hưởng sâu sắc tới nhiều ca sĩ tại Việt Nam, đặc biệt là về kĩ thuật và lối hát. Đó thực sự là một trường phái đích thực và duy nhất trong nhạc nhẹ Việt đương đại.

Long Phạm