Celine Dion - Người phụ nữ hát giọng Pháp tài năng của nền âm nhạc đại chúng thế kỉ XX

So với các diva đại chúng khác, Celine Dion có phần khác biệt hơn, vì cô không xuất thân là người Mỹ hay Anh quốc, một trong hai thị trường âm nhạc lớn nhất thế giới hiện đại, tiếng mẹ đẻ của cô cũng không phải là tiếng Anh, và cô cũng không được sinh trưởng trong cái nôi của nền âm nhạc da màu (nền âm nhạc nuôi dưỡng các diva đại chúng) như Patti, Aretha, Jennifer, Whitney, Mariah, Toni, Yolanda, Beyonce... Tất cả những hạn chế nói trên gần như tạo thành thiệt thòi không nhỏ cho Celine, khiến cô nổi tiếng khá muộn ở tầm cỡ thế giới, dù đi hát và hoạt động nghệ thuật từ rất sớm. Tuy nhiên, nhìn theo góc độ tích cực, thì những khác biệt này cũng góp phần không nhỏ tạo nên đặc trưng riêng có cho Celine, những cái mà các diva khác không thể có được.

Celine là người gốc Pháp, sinh ra và lớn lên tại vùng Quebec, trong cộng đồng người nói tiếng Pháp ở Cannada. Vì thế, từ lúc bé đến khi trưởng thành, cô chỉ nói tiếng Pháp như tiếng mẹ đẻ của mình, không hề nói tiếng Anh. Khác với mọi ngôn ngữ khác trên thế giới, tiếng Pháp có đặc trưng phát âm rất đặc biệt, đó là rất nhiều âm mũi (un bon vin blanc) "m, n, ng, nh..." và một số âm được phát âm kì lạ, như "r" được phát âm thành "g", "u", "uy". Chính điều này làm cho giọng hát của người Pháp thường bị nhỏ, nhẹ kí, hẹp, đặc biệt là tính chất ngả mũi hay còn gọi là giọng mũi (nasal voice), hoàn toàn khác với cách hát vang, to, khỏe, đầu đặn trong tiếng Anh Mỹ. Đương nhiên, là một người nói tiếng Pháp từ bé, Celine Dion không những chịu ảnh hưởng từ tính chất nasal voice của nó, mà còn là ca sĩ mang đậm đặc trưng giọng Pháp nhất. Trên thế giới cũng có nhiều ca sĩ người Pháp như Lara Fabian, Natalie Dessay, nhưng đa số họ đều bỏ được đặc trưng giọng Pháp (nasal voice) khi ca hát. Vì nếu xét theo chuẩn mực thanh nhạc truyền thống, việc hát với nasal voice là không chuẩn về mặt kĩ thuật thanh nhạc.

Tuy nhiên, việc dùng nasal voice lại mang đến một số ích lợi khi ca hát, gần giống như một thủ thuật thanh nhạc vậy. Nasal voice giúp làm giảm áp xuất không khí bên dưới dây thanh âm, giúp cân bằng việc hỗ trợ hơi thở và giúp lên note cao một cách dễ dàng hơn (khi lên note cao, chúng ta cần đến nhiều hỗ trợ hơi thở hơn). Đó là lí do vì sao Celine tuy chỉ là một giọng lirico soprano, nhưng lại có thể betling lên A5, B5 một cách dễ dàng, thậm chí trong màn trình diễn ca khúc Love can move mountains tại A new day show năm 2005 cô có thể belting lên tận C6 (4:50), điều mà ngay cả một spinto soprano như Whitney Houston (thời debut) hay coloratura soprano với quãng giọng vô biên như Mariah Carey không làm được.
http://www.youtube.com/watch?v=jsC1WYJoLOI

Việc sử dụng nasal voice để lên high note khiến các note cao của Celine rất khó phân định được giữa head voice và belting, điển hình như note F#5 trong màn trình diễn ca khúc Alone sau. (1:30)

http://www.youtube.com/watch?v=ptoGKhCH6l8

Cũng chính việc dùng nasal voice giúp lên cao một cách dễ dàng, mất ít sức hơn là một trong những yếu tố giúp Celine giữ giọng lâu dài như vậy dù thường xuyên phải belting note cao. Nhiều người cho rằng việc dùng nasal voice làm cho giọng hát trở nên thiếu tự nhiên, tạo ra những âm thanh không đẹp, nhưng chúng ta phải thừa nhận rằng, chìa khóa của ca hát là hơi thở, ai có thể điều khiển hơi thở của mình tốt thì người đó làm chủ được thanh nhạc, mà một trong những lợi ích của nasal voice là giúp cân bằng hỗ trợ hơi thở. Hơn nữa, Celine vốn có âm sắc giọng đẹp bẩm sinh nên việc dùng nasal voice không làm cho giọng hát của cô bị xấu đi quá nhiều, chỉ như hổ mất vài sợi lông mà thôi.  Và trên thực tế, Celine chính là người sử dụng nasal voice tốt nhất nền âm nhạc đại chúng, nasal voice của Celine không hề làm giọng cô yếu đi như những ca sĩ khác, mà ngày một to khỏe, mượt mà hơn. Vì vậy, Celine mới đủ sức đọ giọng với nữ trung kịch tính là Aretha Franklin ở những note F5 cao vút, dù cô là một nữ cao trữ tình.
https://www.youtube.com/watch?v=srV-qQouSkw

Nhưng bù lại những nhược điểm nói trên, giọng thuần Pháp lại có nhiều ưu điểm mà các ngôn ngữ khác ít có, đó là tính legato cao, tạo ra âm thanh chính xác, ít phải dùng đến portamento trừ khi phải trượt những quãng rộng. Điểm đặc biệt của giọng Pháp là nhả chữ rất bay bổng, thanh lịch, cổ điển và lãng mạn đúng chất châu Âu. Đây cũng là ưu điểm riêng trong giọng hát của Celine, mà khó có thể tìm thấy ở các giọng Anh Mỹ khác. Một sự trùng hợp đặc biệt ở Celine là tính chất trữ tình đặc trưng trong loại giọng lirico soprano của cô vô tình lại hợp với cái thanh lịch của giọng Pháp, giúp cô có thể phát huy hết vẻ đẹp trong giọng hát Pháp trời phú để đưa vào nhạc pop đại chúng. Giả sử, nếu Celine là một spinto soprano như Whitney những năm debut, là một dramatic soprano như Patti hay coloratura soprano như Mariah thì đảm bảo tính chất kịch tính và màu sắc sẽ thổi bay cái trữ tình kiểu cổ điển châu Âu đi lập tức. Hơn nữa, việc là một lirico soprano cũng đem lại sự khác biệt giữa Celine với hai diva nhạc pop là Whitney và Mariah, giúp cô tạo nên một hướng đi riêng cho mình, mà không bị ảnh hưởng hay lệ thuộc nhiều vào hai diva kia. Nói cách khác, chính yếu tố sắc tộc, văn hóa, địa lí đã tạo thành những tiền giả định bách khoa ăn sâu vào mỗi ca sĩ để in dấu vào sản phẩm nghệ thuật của họ, ở những người nghệ sĩ biết cách phát huy những đặc trưng riêng đó, họ có thể đưa sự nghiệp của mình lên đỉnh cao nhất, tạo ra một phong cách riêng không lẫn với ai, mà điển hình là Celine Dion. Có thể khái quát rằng, Celine sở hữu một giọng hát với âm sắc đẹp, mượt mà và sang trọng kiểu cổ điển châu Âu cùng những kĩ thuật thanh nhạc chắc chắn, giúp cô có thể hát trữ tình, ngọt ngào nhưng cũng vô cùng bão tố, dữ dội, tạo nên nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau. Còn theo Stephen Holden của The New York Times thì, “Celine Dion là một ca sĩ xuất sắc với một giọng nữ cao mỏng, hơi một chút âm mũi, hầu như không rung và được hỗ trợ tốt bởi kĩ thuật hát. Cô ấy có thể thực hiện những quãng ngân và luyến láy phức tạp, tạo ra những đoạn thanh đầy sức biểu cảm và duy trì các nốt dài mà không hề suy suyển âm điệu". 

Một trong những sở trường của các lirico soprano và các giọng hát Pháp là legato (kỹ thuật hát liền note), Celine Dion có lẽ là người có legato tốt nhất trong ba diva nhạc pop. Trong màn trình diễn ca khúc To love you more sau đây, đặc biệt ở đoạn cuối, cô đã belting liền mạch các đoạn legato rất đẹp, mượt mà, ít gợn.

https://www.youtube.com/watch?v=P3yJL4bbrnU

Hay như trong màn trình diễn ca khúc Because you loved me sau, Celine có một cú chuyển giọng từ chest sang head kèm theo những luyến láy (riff) trên legato head voice rất mượt mà,

https://www.youtube.com/watch?v=Ji-GONSfwnE

Tuy là một lirico soprano, nhưng kĩ thuật tốt giúp cô có được những quãng belting ở trung và cận cao rất dày, khỏe, tạo ra những long notes dài mà không hề bị suy giảm âm điệu. Mời xem màn trình diễn ca khúc D'amour ou d'amitié sau, cô đã ngân một long notes 14 giây ở note A4 với tần số rung khá nhanh. (1:29)

https://www.youtube.com/watch?v=Ck5LRWOBmP4

Hay cú belting C5 khá vang trong màn trình diễn ca khúc It's all coming back to me now (6:07)

https://www.youtube.com/watch?v=d9PMFl8MC84

Tuyệt vời hơn cả là màn belting note D5 tại màn trình diễn ca khúc O holy night sau (4:30), âm /a/ được cất lên một cách vang dội, dày và nội lực nhưng không hề chói, tựa như một cơn lốc, cũng trong làn hơi đó, cô chuyển về quãng thứ 4 để kết note rất trọn vẹn.
https://www.youtube.com/watch?v=7OZ5MoUXKgc

Cô cũng có thể belting lên E5 trong một long notes khá dày (2:56). Màn belting này đã trở thành chuẩn mực để rất nhiều ca sĩ thế hệ sau cover lại như một phương tiện để chứng minh vocal của họ.

http://www.youtube.com/watch?v=XlpBQ2zcyjQ

Nói về sự trữ tình, mềm mại, sang trọng kiểu châu Âu cổ điển trong tiếng hát của Celine, có thể nghe ca khúc The prayer song ca với nam danh ca Andrea Bocelli để thấy được điều này. Khó có diva da màu nào có thể tiết chế để hát cho ra cái chất classic pop của ca khúc này như Celine, nhẹ nhàng, ngọt ngào với những legato mượt mà, thêm một chút nasal voice vừa đủ để tạo ra một không khí rất cổ kính, xa xưa của những bản nhạc bán cổ điển.

http://www.youtube.com/watch?v=L8RG-U1LAG0

Hay như ca khúc Immotarlity, cô hát với những chỗ luyến hơi mũi rất nhẹ nhàng, bay bổng, tự nhiên, khoe được hết vẻ đẹp đậm chất trữ tình, sang trọng kiểu Pháp của mình. Đã rất lâu rồi kể từ những năm hoàng kim của Barbra Streisand, mới lại có một nữ ca sĩ có thể kết hợp ăn ý và thành công với nhóm Bee Gees như vậy.

http://www.youtube.com/watch?v=LaV58ajumh4

Những kĩ thuật thanh nhạc chắc chắn và sự tinh tế trong cảm nhận giai điệu giúp Celine Dion trở thành lựa chọn hàng đầu cho các bản song ca ballad. Trên thực tế, cô đã từng song ca với nhiều ca sĩ lớn, và đều cho ra đời những sản phẩm âm nhạc bất hủ, mang đậm chất cổ điển châu Âu. Một trong những bản song ca nổi tiếng nhất của Celine Dion là Tell him, với diva Barbra Streisand, Celine đã biết dùng giọng soprano của mình để bè cho giọng mezzo của Barbra rất nhịp nhàng, cùng tôn được vẻ đẹp của cả hai giọng hát bậc thầy lên.

http://www.youtube.com/watch?v=wB_vjpRhLxM

Đối với các giọng nam, Celine càng tỏ ra nhịp nhàng hơn, chẳng hạn như ca khúc nhạc phim Beauty and the Beast song ca với Peabo Bryson, cô hát rất tình cảm với những quãng chuyển âm lượng to nhỏ khá mượt mà.

http://www.youtube.com/watch?v=pgYEJHJXFB4

Việc ít hát quãng trầm khiến nhiều người cho rằng Celine không hát được quãng trầm, nhưng thực tế cô có đầy đủ kĩ thuật để hát quãng trầm rất tốt.
http://www.youtube.com/watch?v=BKE_dXNc2bw

Một trong những kĩ năng thanh nhạc tốt nhất mà Celine có được là  đặt đúng vị trí thanh quản và hát đúng âm vực của mình. Việc đặt đúng vị trí thanh quản là một điều rất khó, nhưng lại giúp ca sĩ bảo vệ thanh quản của họ an toàn khi phải hát note cao cũng như xuống note thấp. Hầu như các ca sĩ trẻ không biết cách đặt đúng thanh quản, thậm chí đến những diva hàng đầu đôi khi vì quá hăng say biểu diễn mà quên đi điều này, rất nhiều trường hợp bị mất giọng một phần vì đặt sai vị trí thanh quản, như Whitney và Mariah (giai đoạn sau này) mất giọng do đặt thanh quản cao, Christina và Charice thì mất giọng do đặt thanh quản thấp. Trong khi đó, Celine gần như giữ được trọn vẹn giọng hát của mình trong suốt gần 30 năm ca hát trường kì, nhờ giữ đúng vị trí thanh quản.

Chất giọng Pháp đặc trưng khiến Celine gặp khó khăn khi hát nhiều thể loại nhạc khác nhau, khiến nhiều người đánh giá giọng hát của cô là thiếu đa dạng và linh họat. Tuy nhiên, thiết nghĩ một ca sĩ giỏi không nhất thiết phải đánh đông dẹp bắc, ôm đồm quá nhiều, chỉ cần tập trung vào một thứ và cống hiến hết mình cho nó. Và rõ ràng, về mảng pop ballad, classic pop, ít ai có thể qua mặt được Celine, chất giọng Pháp sang trọng và cổ điển của cô như được tạo hóa thiết kế riêng cho thể loại này, và cô đã biết phát huy tất cả những gì mình có để đưa nó lên đỉnh cao nhất. Nếu Whitney man dại, dữ dội, Mariah bay bổng, cao vút, thì Celine lại sang trọng, đằm thắm, chuẩn mực như một người phụ nữ quý tộc bước vào nền âm nhạc đại chúng, đem đến một không khí đầy thanh tịnh, ngọt ngào. 

Hải Phòng ngày 18 tháng 3 năm 2014

_Đức Long_