Nữ cao kịch tính - Những giọng hát khổng lồ trong âm nhạc

Trong âm nhạc, chúng ta thường bắt gặp từ "kịch tính". Khi nghe một ca sĩ có chất giọng khỏe hát đến đoạn cao trào, khán giả thường tung hô về sự kịch tính trong giọng hát của họ, kiểu như: "Sao cô ấy/anh ấy có thể hát kịch tính đến thế!", "Giọng hát của cô ấy/ anh ấy thật kịch tính!", "Hay quá, kịch tính quá!"... Với cách tán dương như thế, có thể thấy "kịch tính" bao giờ cũng đi liền với sự hấp dẫn, cuốn hút. Theo chiết tự, "kịch tính" có nghĩa là hàm chứa tính kịch, mà đã có tính kịch thì không thể bình lặng, phẳng lặng, bao giờ cũng có sự cao trào, hấp dẫn (giống như một vở kịch thì bao giờ cũng có kết cấu thắt nút, xung đột, cao trào và mở nút để cuốn hút khán giả). Còn trong tiếng Anh, "dramatic" không chỉ có nghĩa là "kịch tính" mà còn có nghĩa là "ấn tượng". Theo nghĩa đó, một giọng hát chứa đựng sự kịch tính bao giờ cũng đi liền với sự ấn tượng và hấp dẫn. Trong các loại sắc thái giọng hát, có thể thấy một bộ phận không nhỏ giọng lirico (trữ tình), hoặc coloratura (màu sắc) kém chất lượng (chẳng hạn như Bảo Thy, Đông Nhi, Hồ Ngọc Hà, hay nhiều ca sĩ trẻ Vpop hay Kpop), nhưng tuyệt nhiên không thấy một giọng kịch tính (dramatic) nào kém chất lượng quá mức. Vì bản thân giọng kịch tính đã có cái bẩm sinh nổi trội hơn các giọng thông thường khác là to, khỏe, có sức bền, đôi khi là có độ vang bẩm sinh, thích hợp để phô diễn giọng hát, tạo cuốn hút cho khán giả.

Nhiều người thường lầm tưởng giữa "kịch tính" và "giọng kịch tính", họ thường nhận nhầm một giọng spinto, lirico, coloratura là kịch tính. Trên thực tế, giọng spinto có thể đẩy lên kịch tính ở các đoạn cao trào, đôi khi là tương đương với giọng kịch tính, một số giọng full lirico hoặc coloratura cũng có thể đẩy lên kịch tính ở một số đoạn hát nhất định nhờ sự bền bỉ luyện tập. Nhưng giọng kịch tính chính cống thì lại không nhiều. Trong lịch sử âm nhạc, giọng kịch tính thường chỉ được thấy ở một số ca sĩ phương Tây (tính cả Nga) và gốc Phi, ở châu Á từ trước đến nay chưa hề xuất hiện một giọng kịch tính nào.

Sắc thái giọng kịch tính trải dài các loại giọng từ thấp đến cao, từ nam trầm kịch tính, nam trung kịch tính, nao cao kịch tính đến nữ trầm kịch tính, nữ trung kịch tính, nữ cao kịch tính. Nhưng trong lịch sử nhạc cổ điển cũng như nhạc đại chúng, nữ cao kịch tính (dramtic soprano) bao giờ cũng gây ấn tượng mạnh mẽ và thu hút nhiều sự quan tâm nhất. Lí giải điều này, tôi cho rằng nữ cao thường có âm sắc mảnh và sáng hơn nữ trầm và nữ trung (vốn mang âm sắc dày, tối, thích hợp để tiến tới sự kịch tính hơn), và càng lên cao giọng hát càng nhỏ và mỏng đi, nên một nữ cao kịch tính được cho là hiếm gặp hơn, cũng như phải bỏ công sức rèn luyện nhiều hơn (điều này sẽ nói tiếp ở phần sau). Hơn nữa, sự kịch tính được tạo ra trên những quãng cao trào cũng tạo sức hút với đại bộ phận khán giả hơn.

Trong opera, nữ cao kịch tính được định nghĩa là một loại giọng nữ cao mạnh mẽ, có khả năng hát nổi bật hơn hoặc cắt xuyên một dàn nhạc, âm sắc thường dày hơn một giọng nữ cao thông thường, có sức bền bỉ, vững chãi hơn, nhưng lại ít linh hoạt hơn. Loại giọng này có quãng đẹp thấp hơn các giọng nữ cao khác, âm sắc thường tối hơn, thường được dùng cho các vai nữ anh hùng, hoặc những phụ nữ khổ đau, điên loạn. Âm vực thông thường của một nữ cao kịch tính thường trải dài từ C4 đến D6. Một số nữ cao kịch tính đặc biệt thường hát trong các vở opera chuyên về kịch tính của trường phái Wagner, được gọi là Wagnerian soprano, có khả năng áp đảo một dàn nhạc lớn (biên chế trên dưới 100 nhạc công với đầy đủ các nhạc cụ có âm lượng lớn), hát liên tục với cường độ âm lượng cực lớn.

Một số đặc điểm chung của nữ cao kịch tính gồm có:

1. Âm sắc lạnh và tính chất đanh, rắn kiểu cổ điển.

2. Âm lượng cực lớn, khổng lồ ở những quãng cao.

3. Có sức chịu đựng cực lớn, bền bỉ khi hát ở những trường đoạn kịch tính, đẩy mạnh âm lượng (fortisimo).

4. Có sự đồng nhất về âm sắc, âm lượng ở các quãng trung và cao.

5. Có tính sử thi, có sức nặng ở những quãng cao.

Tìm hiểu về nữ cao kịch tính, cần phải lấy xuất phát điểm từ opera đầu tiên, vì đây là môi trường tốt nhất để những giọng ca "khổng lồ" này phát triển hết khả năng của mình, đạt được nhiều thành công nhất trong nghệ thuật. Dưới đây là danh sách một số giọng dramatic soprano và Wagnerian soprano trong giới opera. Về cơ bản, dramatic soprano và Wagnerian soprano là một, nhưng Wagnerian được phân biệt với dramtic soprano ở chỗ, tên tuổi của họ gắn liền với trường phái opera Wagner (trường phái opera đặc biệt, luôn luôn đòi hỏi một giọng hát thuần kịch tính và hát kịch tính trong suốt vở diễn.

Một số dramatic soprano:

1. Hildegard Behrens

2. Christine Brewer

3. Maria Callas

4. Maria Caniglia

5. Anita Cerquetti

6. Gina Cigna

7. Emmy Destinn

8. Ghena Dimitrova

9. Dorothy Dow

10. Jane Eaglen

11. Eileen Farrell

12. Kirsten Flagstad

13. Leyla Gencer

14. Naděžda Kniplová

15. Marjorie Lawrence

16. Félia Litvinne

17. Lotte Lehmann

18. Germaine Lubin

19. Alessandra Marc

20. Zinka Milanov

21. Maria Nemeth

22. Agnes Nicholls

23. Birgit Nilsson

24. Lillian Nordica

25. Jessye Norman

26. Deborah Polaski

27. Rosa Ponselle

28. Rosa Raisa

29. Elinor Ross

30. Leonie Rysanek

31. Joan Sutherland

32. Sharon Sweet

33. Helen Traubel

34. Eva Turner

35. Deborah Voigt

36. Lisa Gasteen

37. Eva-Maria Westbroek

Một số Wagnerian soprano:

1. Florence Austral

2. Anne Evans

3. Kirsten Flagstad

4. Othalie Graham

5. Johanna Gadski

6. Gertrude Grob-Prandl

7. Alice Guszalewicz

8. Rita Hunter

9. Gwyneth Jones

10. Turid Karlsen

11. Hilde Konetzni

12. Lilli Lehmann

13. Frida Leider

14. Germaine Lubin

15. Éva Marton

16. Johanna Meier

17. Anna von Mildenburg

18. Martha MODL

19. Nina Stemme

20. Birgit Nilsson

21. Lillian Nordica

22. Milka Ternina

23. Helen Traubel

24. Eva Turner

25. Astrid Varnay

26. Lisa Gasteen

27. Christine Goerke

Nhìn vào số lượng các giọng nữ cao kịch tính trên, có thể thấy opera có rất điều đất diễn cho các giọng nữ cao kịch tính. Rất nhiều nhà soạn nhạc huyền thoại như Wagner, Verdi, Puccini, Strauss thường xuyên ưu ái dành vai nữ chính trong các vở opera của mình cho họ. Và đa số các vở opera đó đều thành công vang dội, đem lại vinh quang cho ca sĩ, đưa họ lên hàng Prima Donna (danh hiệu cao quý nhất cho một nữ ca sĩ opera, tương tự với từ Diva trong nhạc pop). Đây là điều kiện thuận lợi lớn để đào tạo và phát triển giọng nữ cao kịch tính trong opera.

Đặc điểm của một nữ cao kịch tính trong opera gồm có:

1. Âm sắc sáng và góc cạnh, đanh thép.

2. Âm lượng lớn, khổng lồ ở những quãng cao.

3. Sức mạnh khủng khiếp ở những trường đoạn fortisimo (những đoạn gia tăng âm lượng to dần).

Chúng ta hãy cùng thưởng thức sự kịch tính đúng nghĩa qua giọng hát của một số giọng nữ cao kịch tính nổi tiếng trong giới opera như Birgit Nilsson, Joan Sutherland, Ghena Dimitrova, Maria Callas qua các màn trình diễn sau đây.

Birgit Nilsson tung một note A#5 to khủng khiếp, xuyên thủng dàn nhạc (6:01).

https://www.youtube.com/watch?v=L4Jqro5Mo68

Birgit Nilsson áp đảo Domingo, giọng spinto tenor nội lực của thế kỉ bằng những note C6 to vĩ đại (11:51).

https://www.youtube.com/watch?v=cOeN_H4JLhI

Birgit Nilsson áp đảo Bernd Aldenhoff, một giọng helden tenor (nam cao siêu kịch tính) ở những note C6 (1:19).
https://www.youtube.com/watch?v=Mf9lI9QtuEQ

Joan Sutherland áp đảo dàn nhạc và các bạn diễn với note D6 to khủng khiếp (0:19).

https://www.youtube.com/watch?v=b5f5KMQaAac

Ghena Dimitrova áp đảo giọng nam cao Martinucci (5:25).

https://www.youtube.com/watch?v=YyxX7WoPkTQ

Maria Callas tung note Eb6 được đánh giá là to nhất lịch sử âm nhạc (4:49).

https://www.youtube.com/watch?v=Y2_NC7bJjeg

Kirsten Flagstad tung note A5 được đánh giá là to nhất kỉ nguyên ghi âm (Từ 9:00).
https://www.youtube.com/watch?v=owtgjBFHBf8

Qua một số màn trình diễn trên, có thể thấy một giọng nữ cao kịch tính nếu hát hết tốc lực sẽ đạt tới sức mạnh vô cùng khủng khiếp, lấp đầy toàn bộ nhà hát, xuyên thủng một dàn nhạc lớn mà không cần tới sự trợ giúp của micro. Nhiều khán giả kể rằng họ đã bị ù tai khi nghe các giọng nữ cao kịch tính hát những đoạn cao trào trong nhà hát. Hãy tưởng tượng được nghe trực tiếp một giọng hát phi thường như thế, cảm giác sẽ thăng hoa tới mức nào? Đó là lí do vì sao các giọng nữ cao kịch tính chuyên nghiệp luôn là tâm điểm của đêm nhạc, thu hút sự quan tâm nhiều nhất từ khán giả. Vào thập niên 50, 60, những nữ cao kịch tính như Birgit Nilsson, Maria Callas luôn nhận được mức catse cao nhất, được sự săn đón của các nhà hát lớn (dù tính cách của họ rất chảnh chọe, đòi hỏi nhiều thứ vô lí).

Khi nhắc tới các giọng nữ cao kịch tính, không thể không nhắc tới một số ca sĩ rất đặc biệt sau:

- Birgit Nilsson, giọng nữ cao kịch tính xuất sắc và thành công nhất thế kỉ XX, người đại diện cho trường phái opera Wagner (dù trước bà đã có một tên tuổi cực lớn là Kirsten Flagstad). Khác với tất cả các giọng nữ cao kịch tính khác vốn có âm sắc hơi tối kiểu nữ trung, Nilsson sở hữu một âm sắc sáng rực như một nữ cao màu sắc. Đây là một điều vô cùng quý hiếm, vì dù sáng và cao vút nhưng lại không mảnh, nhẹ như như nữ cao màu sắc thông thường, mà lại chắc nịch, đanh thép, khổng lồ đúng nghĩa kịch tính thực sự. Nhiều nhà phê bình gọi Nilsson là "một chất giọng Wagner lộng lẫy mà lại nghe như Mozart". Theo nhiều tài liệu ghi nhận, Nilsson có thể lên tới note F6, một note thuộc ngưỡng rất cao của giọng màu sắc mà giọng kịch tính không thể lên tới được. Nilsson còn đặc biệt hơn nữa so với các giọng ca khác khi càng về già, giọng của bà lại càng sáng ra. Bản thân Nilsson cũng từng so sánh sự khác biệt giữa mình với các Wagnerian soprano khác là: "Kĩ thuật thanh nhạc của tôi tạo ra thứ âm thanh thanh thoát hơn, không quá tối và dầy dặn trong âm vực thấp như các vị tiền bối, nhưng vì thế lại có thể tập trung sức mạnh hơn cho những note cao nhất". Bà cũng là một trong số rất ít nữ cao kịch tính có thể giữ giọng lâu bền mà không hề có dấu hiệu mất giọng, dù phải hát thường xuyên những vai kịch tính nặng trong suốt sự nghiệp.

Về kĩ thuật, có thể nói, Nilsson nắm trùm ở mảng "project" âm thanh, với những note B5, C6 được phóng ra với âm lượng khổng lồ, đanh thép, xuyên thủng một dàn nhạc, mà lại vô cùng chuẩn mực, chính xác đến không ngờ. Gần như không có giọng nam nào dám đọ giọng với bà ở những note cao vì uy lực của bà quá lớn, sẵn sàng át hết các giọng ca hát chung. Và mặc dù đồ sộ như vậy, nhưng bà vẫn có đầy đủ kĩ thuật và khả năng làm cho giọng hát của mình trở nên mềm mại ở những chỗ cần thiết. Thậm chí, kĩ thuật vuốt nhỏ giọng (pianissimo) của bà còn tốt hơn người ta tưởng rất nhiều. Khả năng điều khiển hơi thở tốt, giữ hơi bậc thầy giúp bà tung được những chuỗi note kịch tính căng tràn trong suốt một làn hơi dài bất tận, điều được coi là khó khăn với giọng kịch tính vốn bị âm lượng quá to chèn mất hơi thở.

- Maria Callas, giọng nữ cao kịch tính toàn năng (assoluta), có thể hát thành công mọi vai diễn được viết ra cho giọng nữ, từ nữ trầm, nữ trung, đến các giọng nữ cao như lirico soprano, dramatic soprano, coloratura soprano, spinto soprano... Âm vực trải dài từ nam cao đến nữ cao màu sắc. Một trong những nữ cao kịch tính có kịch mục rộng lớn và thành công nhất opera.

- Joan Sutherland, bẩm sinh là giọng nữ cao kịch tính nhưng được huấn luyện để trở thành một giọng nữ cao màu sắc theo dòng Bel canto nên sở hữu âm sắc giọng đẹp mượt mà vào bậc nhất opera, cùng những kĩ thuật hoa mỹ phức tạp riêng của Bel canto (như trillo, pianissimo, messa di voce, mezzo trillo, staccto...), âm vực vượt quãng của dramatic soprano thông thường, lên tận F6 vốn là note chỉ dành cho coloratura soprano. 

- Kirsten Flagstad, giọng nữ cao kịch tính nhưng có âm sắc đẹp và mềm mại bẩm sinh không thua gì giọng lirico soprano nào, đồng thời cũng là một trong những soprano có thể hát nhạc Wagner lâu bền nhất.

- Ngoài ra, không thể không nhắc tới Regine Crespin, là một nữ cao trữ tình (hoặc là spinto) nhưng lại có chất giọng khỏe và to đột biến, thậm chí còn vượt qua cả các giọng nữ cao kịch tính khác.

Trên thực tế, nhiều giọng spinto soprano hoặc lirico soprano có kĩ thuật thượng thừa vẫn thường đảm nhận những vai dành cho nữ cao kịch tính để mở rộng kịch mục của mình (chẳng hạn như Montserrat Caballe đã từng hát Salome, Turandot, Isolde, Brunhilde), một số spinto soprano có nội lực tốt như Leontyne Price, Renata Tebaldi, Renata Scotto... cũng có khả năng đẩy giọng hát lên mức kịch tính ở những đoạn hát cao trào, gần ngang với một nữ cao kịch tính. Vậy sự khác nhau giữa nữ cao kịch tính và các giọng nữ cao khác ở chỗ nào? Chính là ở sức bền bỉ và chịu đựng cao. Bởi ai cũng biết rằng opera của Wagner thường diễn ra trong thời gian rất dài, trung bình 4 giờ đồng hồ cho một vở. Điển hình như bộ 4 vở opera Der Ring des Nibelungen nếu hoàn thành phải mất 15 giờ đồng hồ. Chỉ riêng vở Gotterdammerung đã kéo dài tới 5 giờ đồng hồ, trong đó, lượng thời gian nhân vật Brunhilde (vai nữ chính dành cho nữ cao kịch tính) xuất hiện chiếm không nhỏ, và càng về cuối lại càng cần đẩy lên kịch tính. Hay như vai Gurnemanz trong vở Parsifal, phải hết nửa già màn I (tầm gần 1 tiếng) nhân vật nữ chính đứng trên sân khấu để chống chọi dàn nhạc. Thêm một điều nữa, Wagner có quan niệm rất tiêu cực khi coi giọng hát chỉ như một loại nhạc cụ, phải khai thác triệt để. Bởi thế, opera của Wagner thường được ví như "cỗ máy chém" với giọng hát, vì biên chế dàn nhạc của ông khá đồ sộ, trên dưới 100 nhạc công, với nhiều bộ nhạc cụ bằng đồng (loại nhạc cụ cho âm lượng lớn), ca sĩ buộc phải hát thật to nếu không muốn bị áp đảo bởi dàn nhạc. Thử tưởng tượng, nếu bạn không có chất giọng to khỏe vượt trội bẩm sinh, không có sức bền bỉ, liệu bạn có thể hát liên tục trong thời gian dài với cường độ âm lượng lớn để đối đầu với dàn nhạc khổng lồ phía sau? Đó là chưa tính tới việc dù hát với âm lượng cực lớn, nhưng vẫn phải giữ được sự tự nhiên của giọng hát chứ không phải kiểu cố rướn lên cho thật to. Trên thực tế, có nhiều ca sĩ opera dù có kĩ thuật thượng thừa, nhưng vì cố gắng hát những vai kịch tính trong nhiều năm (trong khi nó không thuộc loại giọng của mình), đã khiến giọng hát bị tàn phá, phải nghỉ hưu sớm, điển hình như Beverly Sills, Katia Ricciarelli, Giuseppe di Stefano... Diva huyền thoại nước Úc Nellie Melba từng thử một lần hát vai Brunhilde, khiến thanh đới hư tổn và phải tĩnh dưỡng nhiều tháng, giọng hát sau đó cũng không còn giữ được vẻ đẹp trong trẻo như trước. Hay Astrid Varnay, dù là một Wagnerian soprano nổi bật trong những năm 40, 50, nhưng giọng hát cũng đi xuống khi ngoài 40 tuổi vì khai thác không đúng cách giọng hát của mình. Còn các giọng nữ cao kịch tính đích thực thì ngược lại, dàn nhạc dù đồ sộ bao nhiêu họ vẫn áp đảo được một cách dễ dàng, nếu sử dụng đúng kĩ thuật và khia thác giọng đúng cách, họ không lo đến vấn đề mất giọng.

Sau đây là clip ghi lại hình ảnh Birgit Nilsson đối đầu với dàn nhạc khổng lồ phía sau trong một trích đoạn opera của Wagner (lưu ý, cột mic chỉ có tác dụng thu lại âm thanh chứ ko khuếch đại âm thanh).

https://www.youtube.com/watch?v=uSGbM2jvahY

Giuseppe Verdi là một trong những nhà soạn nhạc tài năng nhất trong lịch sử opera, nhưng thời kì đầu, vì chịu ảnh hưởng nhiều từ Donizetti, và bản thân cũng chưa hòan toàn làm chủ, nhuần nhuyễn trong việc viết cho giọng hát nên ông thường nghĩ ra những vở opera trái khoáy, làm khó ca sĩ, mà chủ yếu là muốn đẩy giọng hát lên mức siêu kịch tính, thậm chí còn kinh khủng hơn cả Wagner. Nhạc trưởng R.Bonynge đã từng nói về các vở opera thời kì đầu của Verdi như sau: "Chúng không tốt cho giọng bởi vì chúng bắt giọng hát phải hoạt động trái với tự nhiên. Chúng muốn bạn hét ở khoảng cao, belt ở khoảng thấp, và dùng nhiều lực ở khu trung. Điều này hiếm khi có được ở 1 người bình thường". Còn Caballe hồi trẻ đã từng muốn thử hát Abigaille, đàn chị Callas thấy vậy liền ngăn cản ngay: "Giọng em mà hát vai đấy thì chẳng khác nào nhét một chiếc ly pha lê quý vào hộp rồi xóc mạnh". Bởi lẽ đó, chỉ có những giọng nữ cao kịch tính thực sự mới dám động vào opera của ông thời kì này, điển hình là Ghena Dimitrova.

Dimitrova áp đảo toàn bộ dàn bè và dàn nhạc với những note cực to trong vở Nabucco.

https://www.youtube.com/watch?v=jv-gPhUE2gs

Không thể không nhắc tới vai Odabella (trong Atilla), một trong những vai nữ chính khó nhất trong opera thời kì đầu của Verdi. Không chỉ yêu cầu một giọng hát kịch tính xuyên thủng dàn nhạc, phải làm việc tối đa trên toàn bộ các âm khu, nó còn đòi hỏi khả năng chạy note (kĩ thuật hoa mỹ cho giọng nữ cao màu sắc) với tốc độ nhanh khủng khiếp. Thêm nữa, chỉ mới vào màn khai mở chỉ vài phút, nữ chính chưa kịp khởi động đã phải hát một trường đoạn mang tính "gào thét kinh dị" là Santo di Patria... Da te questo (rất khó khăn). Joan Sutherland từng nói rằng bản thân bà không thích những vai diễn của Verdi thời kì đầu, vì nó bắt giọng hát phải lao động kiệt sức một cách trái tự nhiên. Joan không bao giờ hát Odabella đầy đủ dù chỉ thu âm hay trực tiếp trên sân khấu, nhưng aria Santo di Patria của bà lại luôn được coi là đỉnh cao, chuẩn mực,cho thấy một giọng hát vang, kịch tính, âm lượng lớn đáng ngưỡng mộ và kĩ thuật coloratura thần thánh.

https://www.youtube.com/watch?v=blVxVjcCk5M

Cần lưu ý rằng, để biết đâu là một giọng kịch tính, cũng như muốn thưởng thức rõ nhất sự kịch tính trong giọng hát của họ, cần phải nghe trực tiếp. Vì qua những clip, những file âm thanh được thu lại, âm lượng và sự khổng lồ của giọng hát bị giảm đi rất nhiều, chưa kể đa số là những clip chất lượng thấp, dù có hát to mấy thì cũng thành bé. Còn công nghệ phòng thu có thể biến một giọng trữ tình thành một giọng kịch tính được, nên các ca khúc thu âm cũng không phản ánh được một cách công bằng. Đó là lí do vì sao Birgit Nilsson, Regine Crespin giai đoạn sau này không còn tới phòng thu nữa, vì họ cho rằng việc thu âm không phản ánh đúng giọng hát của họ.

Một điều quan trọng nhất đối với các giọng nữ cao kịch tính là vấn đề khổ luyện và thời gian, chính điều này mới khiến họ được công chúng nể trọng hơn cả. Chúng ta cần biết rằng, một nữ cao kịch tính muốn phát triển đến đỉnh cao trong giọng hát phải mất rất nhiều thời gian và công sức khổ luyện, chứ không thể chỉ dựa vào năng lực bẩm sinh của mình. Lợi thế lớn nhất của nữ cao kịch tính là chất giọng khỏe, dày, âm lượng lớn hiếm gặp, nhưng chính điều đó lại khiến giọng của họ trở nên thiếu linh hoạt. Các nữ cao kịch tính khi còn trẻ (trước 30 tuổi) thường có xu hướng hoạt động hết công suất, vắt kiệt giọng hát của mình. Nhiều ca sĩ còn bị che mắt bởi sự tán dương của khán giả mà quên đi cảm xúc, tinh tế, chỉ biết phô diễn giọng hát của mình một cách quá mức, để dần dần, giọng hát trở nên thô thiển, mờ nhạt. Nếu không biết cách sử dụng giọng hát của mình sao cho nhuần nhuyễn, thì dù âm lượng có lớn đến đâu, nữ cao kịch tính vẫn có thể bị áp đảo bởi các giọng nữ khác. Eva Marton là một nữ cao kịch tính có chất giọng khá to và khỏe, nhưng phong độ lại không ổn định, có lúc khá ấn tượng, mạnh mẽ, có lúc lại bình thường, thậm chí nhạt nhòa. Nếu ai xem DVD Lohengrin 1986 sẽ thấy thất vọng trước một Elsa (Marton) lờ đờ, nhạt nhẽo bên cạnh vai thứ - phản diện Ortrurd (Rysanek) góc cạnh, bùng nổ đầy cá tính cả trong giọng hát và diễn xuất. Trong khi đó, Rysanek đã ngoài 60 tuổi, đã qua thời kì hoàng kim được 20 năm trong khi Marton thì đã đang ở độ tuổi chín muồi về giọng hát lẫn kĩ thuật. Còn vai Leonora trong Il trovatore thì bị Marton làm cho trở nên nhạt nhẽo, với sự mệt mỏi, thiếu sức sống.

Đa số khán giả đều tỏ ra hoài nghi trước một nữ cao kịch tính dưới 30 tuổi, vì khác các loại giọng khác, hầu như các giọng kịch tính thực sự chỉ đạt đến độ chín muồi và ổn định ở độ tuổi 35 - 40 trở đi (hiếm có người trước 30, và đa phần rất dễ suy tàn sớm nếu hát quá nhiều vai nặng khi còn trẻ, kể cả có gốc giọng to, khỏe). Các giảng viên thanh nhạc đều cho rằng, việc đào tạo một nữ cao kịch tính là khó nhất trong các loại giọng. Cái khó của đào tạo giọng kịch tính là họ phải "tự đào tạo" bản thân sau này, vì giọng kịch tính ổn định chậm hơn so với các giọng khác (nhưng cũng bởi vậy mà họ có thể giữ giọng bền lâu hơn nếu làm đúng kĩ thuật). Những giảng viên ban đầu của nữ cao kịch tính thường phải để ý đến đặc điểm giọng để hạn chế những điểm yếu và quan trọng nhất là kiềm chế họ để họ ko khai tác giọng quá đà khi còn trẻ. Nên nhớ rằng, cả Birgit Nilsson lẫn Kirsten Flagstad đều phải đợi đến 40 tuổi mới dám hát opera của Wagner thường xuyên. Flagstad thì ban đầu thường hát các vai trữ tình, còn Nilsson sau khi hát một số vai khởi đầu sự nghiệp, đã tự động rời bỏ sân khấu để quay về tiếp tục khổ luyện thêm một thời gian rồi mới trở lại khi cảm thấy giọng hát đủ chín. Thực tế trong opera cũng như pop đại chúng, những giọng spinto hoặc lirico soprano có nhiều thuận lợi để phát triển giọng hát và mở rộng kịch mục của mình hơn. Nếu có kĩ thuật tốt và biết phân bổ sức hợp lí, họ có thể hát cả vai trữ tình lẫn kịch tính, nhưng nếu bảo một giọng kịch tính hát vai trữ tình hay màu sắc thì nghe chừng hơi khó khăn. Giọng kịch tính bị bất lợi hẳn về legato (vấn đề cơ bản nhất trong giọng hát) so với các loại giọng khác, một phần do âm lượng quá to đè nén hơi thở. vì vậy, họ buộc phải tập luyện bền bỉ để bù đắp hạn chế này, nếu không muốn giọng hát của mình trở nên thô thiển, thiếu cảm xúc. Birgit Nilsson nói rằng, bà vẫn thường luyện giọng bằng cách hát aria Queen of the night (aria dành riêng cho nữ cao màu sắc với nhiều đoạn chạy note khó nhằn) để làm giọng hát của mình trở nên mềm mại, mượt mà hơn.

Trong khi giảng dạy, Birgit Nilsson luôn dặn học trò của mình là bà muốn "một cái bánh được nướng chín trước khi được trang trí", và bà nhấn mạnh rằng "hát bằng tâm hồn chứ không phải bằng cổ họng". Khi được hỏi về mối quan tầm lớn nhất của mình đối với các giọng ca trẻ, bà tỏ ra lo ngại về việc nhiều nữ cao kịch tính ngày nay chạy theo thương mại mà khai thác giọng hát của mình một cách quá đà khi chưa đủ độ chín, bà nói: "Có một số người đủ nhạy cảm để hiểu, nhưng phần lớn thì không. Nhưng tôi không thề đổ lỗi hết cho họ bởi vì đó là sự nghiệp của họ và họ đang háo hức được phát triển, họ nghĩ rằng mỗi lời mời đều là một cơ hội đối với họ. Có rất nhiều người không chịu lắng nghe và họ tin rằng họ sẽ là người làm nên chuyện. Thảng khi cũng có nghệ sĩ hiếm hoi đạt được thành tựu, nhưng hầu hết thì không. Và nữa, giọng hát sẽ không thể phát triển âm lượng đúng nếu như anh hát liên tục, sử dụng nó liên tục và khiến nó trở nên kiệt quệ. Anh phải để nó kịp hồi phục và phát triển. Đối với những giọng nhẹ có thể không nhiều lắm, nhưng với những giọng kịch tính thuần, dù là loại giọng nào đi nữa – soprano, mezzo, baritone… cũng sẽ không thể phát triển đầy đủ cho đến khi 30 tuổi. Thậm chí nó còn phát triển sau này nữa. Nếu khai thác nó quá nhiều khi 20 tuổi, giọng hát sẽ không bao giờ mở rộng được đến đúng cỡ của nó... Tôi từng được hỏi về một ca sĩ trẻ nhận vai Brunhilde và tôi nói cô ấy chưa thực sự sẵn sàng cho vai diễn ấy đâu, rồi khuyên họ hãy cố gằng chờ đợi thêm, nhưng họ trả lời, họ không có thời gian để đợi, phải là ngay lập tức. Tôi hỏi ông bầu ấy rằng điều gì sẽ xảy ra nếu cô ca sĩ kia sẽ hỏng giọng, ông ta tỉnh bơ: “Thì sao? Rồi ta sẽ kiếm được người khác thế vào khi cô ta hết thời". Vẫn tiếp tục bàn về độ tuổi cần thiết để đảm nhận những vai kịch tính nặng, Nilsson một lần nữa khẳng định: "Tôi không muốn nhắc đến vấn đề tuổi tác ở đây, nhưng trong khoảng 35 - 40 có thể là quãng thời gian phù hợp nhất để bắt đầu với những vai nặng. Nhìn chung nó là thế, tuy là cũng có những người có thể bắt đầu sớm hơn. Nhưng nếu không sở hữu kĩ thuật vững vàng, họ không nến động vào những vai như thế... Trong khoảng thời gian trước 40 tuổi, họ có thể thử những vai diễn trữ tình hơn cho đến khi giọng hát phát triển hẳn, và giọng hát sẽ lớn dần lên theo những vai mà họ hát. Nó sẽ như thế nếu vai diễn phù hợp với giọng hát. Một số người vốn có giọng hát kịch tính hơn bình thường ngay từ khi họ còn rất trẻ. Tôi từng làm việc với một ca sĩ chỉ mới 22 tuổi mà giọng hát đã cực lớn khiến cô ấy rất khó khăn khi kiểm soát nó. Điều ấy thật đáng sợ. Cô ấy khá thông minh, nhưng cô ấy nhận được quá nhiều lời tán dương về giọng hát khổng lồ đó. Tốt hơn với cô ấy là nên đối phó với nó lúc này và hát một chút nhạc Mozart. Tôi bắt cô ấy hứa với tôi là mỗi sáng trước khi hát bất kì thứ gì, hãy hát “Porgi Amor” trong vở Đám cưới Figaro. Aria ấy của bà bá tước có những chuỗi note nhạc mảnh nhẹ và cô ấy phải làm dịu giọng hát của cô ấy theo. Một giảng viên thanh nhạc chỉ có thể làm được nhiều điều khi người ca sĩ bình tâm và giảng viên chỉ lắng nghe thôi trong khi các học viên lắm lúc họ cứ nghĩ là họ biết nhiều hơn đấy".

Qua những tâm sự trên của Birgit Nilsson, có thể thấy, giọng nữ cao kịch tính tuy có nhiều lợi thế nhưng cũng nhiều hạn chế hơn so với các giọng nữ khác, và một nữ cao kịch tính thường phải mất rất nhiều thời gian để khổ luyện. Bởi lẽ đó, nữ cao kịch tính luôn dành được sự mến mộ nhiều nhất của công chúng, sau những công sức họ phải bỏ ra. Bản thân các nữ cao kịch tính huyền thoại được đánh giá cao không phải vì giọng to, giọng khỏe, mà vì họ là những nữ cao kịch tính hát hay nhất, tinh tế nhất. Sau đây, xin mời xem Birgit Nilsson phiêu một đoạn piamissimo (kĩ thuật hát nhỏ tiếng, đặc trưng của dòng hát đẹp Bel canto) rất mượt mà trong aria Vissi d'arte (2:50). Để một giọng kịch tính to khỏe bẩm sinh có thể chơi được những đường legato nhỏ và mượt trong một làn hơi dài như thế này là một điều vô cùng khó, đòi hỏi kĩ thuật vô cùng điêu luyện (đặc biệt là kiểm soát hơi thở).

https://www.youtube.com/watch?v=3_Iz_RLIYrc

Nữ cao kịch tính trong opera đã ít, thì trong nhạc đai chúng lại càng hiếm hoi hơn. Sở dĩ có tình trạng này vì giới nghe nhạc đại chúng không mấy mặn mà với nữ cao kịch tính, họ thích những gì vừa phải, dễ nghe hơn. Hơn nữa, ca sĩ hát nhạc đại chúng luôn có thêm sự hỗ trợ của micro (với sự phóng đại âm thanh và độ vang giả), nên dù giọng bé tới đâu cũng thành to, nên chỉ cần một spinto là quá đủ để tạo "bão" rồi, dù có sử dụng giọng kịch tính cũng khó mà hay hơn được. Bởi vậy, các giọng nữ cao kịch tính thường có xu hướng tìm đến opera hơn là hát pop. Jane Eaglen, một trong những nữ cao kịch tính hàng đầu hiện này nói rằng cô từng muốn trở thành một ca sĩ nhạc pop vì ngưỡng mộ giọng hát của Whitney Houston, nhưng cô tự nhận thấy chất giọng to khỏe của mình không hợp với pop, vì thế cô quyết định theo đuổi sự nghiệp của một ca sĩ opera.

Trong nhạc đại chúng hiện nay, có hai nữ cao kịch tính khá nổi bật là Patti Labelle và Monica Naranjo, họ thực sự là những "con sư tử" trên sân khấu khiến cho các ca sĩ hát chung phải kiên dè.

Khác với nữ cao kịch tính trong opera, nữ cao kịch tính trong nhạc đại chúng ít khi sử dụng head voice, mà chủ yếu là upper chest voice. Vì thế, chúng ta sẽ thấy một sự khác biệt là, nếu trong opera, quãng head voice của nữ cao kịch tính thường không vươn tới được những note rất cao của các giọng nữ cao khác, thì ở nhạc đại chúng, sở trường của nữ cao kịch tính lại nằm ở những quãng belting cao vút, điều mà các giọng nữ khác luôn phải e ngại. Chẳng hạn, với Whitney Houston thời kì debut (spinto soprano), Mariah Carey (coloratura soprano), việc upper chest lên F5 đã bắt đầu khiến giọng bắt đầu mỏng đi, lên G5 lại càng trở nên mảnh và nhỏ, A5 chỉ còn là những cú hit một hai note khó kiếm soát, còn B5 thì không lên tới được, Celine Dion (lirico soprano) có thể dùng nasal voice hit lên C6, nhưng cũng không hold được note, thì những note này lại quá dễ dàng với Patti và Monica. Hai nữ cao kịch tính này có khả năng hold những note cao từ F5 tới B5 một cách thoải mái trong một làn hơi dài, âm lượng khổng lồ và đồng nhất, không suy chuyển, âm sắc đanh thép, căng tràn, dày dạn. Mời xem clip tổng hợp quãng giọng của hai ca sĩ này để thấy sự uy lực trong giọng hát của họ.

Patti Labelle
https://www.youtube.com/watch?v=tg1or2P5q68

Monica Naranjo
https://www.youtube.com/watch?v=3Kpwkc0UHe8

Cũng như opera, nữ cao kịch tính trong nhạc đại chúng cũng đạt được một số điều phi thường nhờ vào chất giọng to khỏe của mình, khiến ai cũng phải kinh ngạc. Patti Labelle từng tự tin nói rằng: "nếu đưa cho tôi một cái mic, tôi sẽ xé nát nói ra", khi hát bà thường chỉnh mic ở mức tăng âm lượng nhỏ nhất, ít độ vang giả (reverb) nhất, nhưng vẫn khiến khán giả phải sửng sốt vì âm lượng khổng lồ của mình.

Patti phóng âm với độ vang lớn để bắt một chiếc mic cách xa chục mét trong một nhà hát lớn (3:50). Những note G5 được tung ra một cách uy lực và dễ dàng, cảm tưởng như đó chỉ là D5.
https://www.youtube.com/watch?v=i8bfvW6Llqo

Patti phóng âm để bắt một chiếc mic cách xa vài mét trên một sân vận động lớn (9:46).
https://www.youtube.com/watch?v=XMCLwRRMaKE

Patti áp đảo các ca sĩ đàn em ở tuổi 58 (3:58) với những quãng upper chest cực lớn.
https://www.youtube.com/watch?v=g_A7IDLcsdg

Patti hit những note F5, G5 đầy uy lực dù đã ở tuổi 70, khiến tổng thống Obama phải ngỡ ngàng.
https://www.youtube.com/watch?v=RxZS4Jz8njs

Về Monica, có thể xem clip sau đây để thấy sự khác nhau giữa một nữ cao kịch tính đích thực và một nữ cao trữ tình cố gắng hát to, đặc biệt ở những note G5.
https://www.youtube.com/watch?v=CfiKGpVjKFo

https://www.youtube.com/watch?v=1hXB6tSIOQc

Qua một số nhận định và dẫn chứng trên, có thể thấy nữ cao kịch tính thực sự là một loại giọng hiếm có và hấp dẫn trong âm nhạc, gần như một trường phái riêng không thể lẫn vào đâu được. Có thể ví nữ cao kịch tính như những người khổng lồ trên sân khấu, luôn tạo ra những cơn bão đầy uy lực, thổi bay sự phẳng lặng, đem đến cho khán giả những cảm xúc dữ dội. Họ xứng đáng nhận được sự ngưỡng mộ của công chúng, không chỉ bởi chất giọng mạnh mẽ hiếm có, mà còn bởi công sức khổ luyện đáng nể của mình. Dù thị hiếu nghe nhạc đang thay đổi tunhững giọng nữ cao kịch tính tài năng vẫn mãi mãi là những tượng đài đồ sộ cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng, bất tử trong lòng công chúng.

_Đức Long_

Hải Phòng ngày 20 tháng 5 năm 2014