Như đã nói, âm nhạc hải ngoại hay nền tân nhạc Việt Nam được đặt nền móng và kiến tạo bởi các danh ca huyền thoại. Họ là những người đã tô vẽ muôn màu sắc rực rỡ để dựng xây nên ánh hào quang chói sáng cho nền tân nhạc Việt Nam bằng chính giọng hát của mình.
Trong đó, Thái Thanh được xem là "khai quốc công thần", với tầm ảnh hưởng to lớn. Sau bà là sự xuất hiện của những đàn em như Khánh Ly, Lệ Thu, Chế Linh, Elvis Phương… Tất cả họ đều thuộc thế hệ vàng đầu tiên của tân nhạc Việt Nam thời kỳ mới, có công dựng xây, định hình âm nhạc đại chúng với diện mạo muôn màu muôn vẻ.
Nhưng nếu chỉ dựa vào thế hệ vàng đó, tân nhạc Việt Nam sẽ sớm nở tối tàn, khó lòng giữ chân công chúng. Hoa nào rồi cũng tàn phai, danh ca nào cũng có lúc phải dừng lại.
Vì vậy, cần có sự hiện diện của những thế hệ danh ca kế tiếp. Chính họ đã, đang và sẽ là những người kế thừa, tiếp nối và giữ lửa, giúp ngôi đền âm nhạc luôn rục sáng lung linh với nhiều màu sắc khác nhau.
Nhắc đến thế hệ danh ca tiếp theo này, không thể không nhớ tới Ý Lan, người con gái yêu dấu, tài hoa của đại danh ca Thái Thanh.
Người con gái tài sắc vẹn toàn, bản lĩnh và kiên cường của mẹ Thái Thanh
Ý Lan tên thật là Lê Thị Ý Lan, sinh ngày 1 tháng 1 năm 1958 tại Sài Gòn. Cô là con gái đầu lòng của danh ca Thái Thanh và tài tử điện ảnh Lê Quỳnh (một trong những tài tử đầu tiên của Việt Nam).
Giống như mẹ mình, Ý Lan từ nhỏ đã được sinh trưởng trong một gia đình giàu truyền thống văn học, nghệ thuật, với ba người ông là nhà thơ Thế Lữ, nhà văn Trúc Khê, nhạc sĩ Phạm Ngọc Cẩn, cùng các cô chú ruột là nhạc sĩ, ca sĩ nổi tiếng như Phạm Đình Chương, Thái Hằng, Hoài Chung.
Không những vậy, Ý Lan còn có một người bác rể là nhạc sĩ đại tài Phạm Duy – một trong ba nhạc sĩ huyền thoại của âm nhạc Việt Nam (cùng với Văn Cao, Trịnh Công Sơn).
Trong đó, Thái Thanh là người quy tụ đầy đủ những tinh hoa về cả văn hóa, tri thức lẫn âm nhạc của đại gia đình vào làm một, để từ đó truyền đạt lại cho cô con gái đầu lòng Ý Lan.
Chính vì vậy, ngay từ bé, Ý Lan đã được giáo dục về văn học và âm nhạc một cách quy củ, nề nếp. Cô am hiểu sâu rộng về lịch sử, văn chương, thi phú và cả hội họa, nên sở hữu vốn ngôn từ hoa mĩ, bay bổng không thua gì mẹ mình.
Nền tảng văn hóa, tri thức sâu rộng này đã hình thành nên trong con người, tâm hồn Ý Lan một cốt cách quý phái, thanh lịch, hào hoa, đúng như lời MC Trấn Thành từng nói:
"Thêm nữa, cốt cách của chị Ý Lan vốn đã sang trọng nên hát cũng rất sang trọng. Chị Ý Lan dù điệu nhưng rất ý nghĩa. Chị nhón tới trước hay lùi ra sau đều có ý nghĩa".
Đó là lí do vì sao Ý Lan dù sinh ra và lớn lên tại Sài Gòn, nhưng vẫn giữ được giọng nói chuẩn Tràng An xưa (giọng Bắc), đài các, nhẹ nhàng, ngữ điệu lúc nào cũng từ tốn, khoan thai, bay bổng, nói mà như hát, nhưng vẫn phát âm chuẩn tiếng Việt, tròn vành, rõ chữ.
Cách phát âm cao quý, chuẩn mực danh ca này được Ý Lan học từ chính mẹ Thái Thanh. Suốt hàng chục năm qua, dù sinh sống tại hải ngoại, nhưng cô vẫn giữ trọn vẹn được giọng nói ấy.
Ai không quen thường nghĩ Ý Lan điệu, nhưng kỳ thực, đó lại là sự bảo tồn văn hóa rất tinh tế (qua giọng nói, cách phát âm). Một số khán giả còn bày tỏ rằng, họ bị nghiện nghe giọng nói của Ý Lan vì mỗi lần cô nói chuyện đều đầy đủ mọi thanh âm trầm bổng, đưa đẩy và thổi về một nét Hà Nội rất xưa, rất đậm đà.
Là con gái đầu lòng nên Ý Lan được Thái Thanh nhất mực yêu thương, rèn giũa. Cô từng tâm sự:
"Tôi được sinh ra và lớn lên tại Sài Gòn,i. Đến năm 23 tuổi, tôi mới rời Sài Gòn sang sinh sống tại Mỹ, đến nay cũng được 40 năm rồi.
Nói là sống 23 năm tại Việt Nam nhưng hồi đó, tôi lại hay bị nhốt ở trong nhà. Mẹ tôi là danh ca Thái Thanh và bố tôi đều là người làm nghệ thuật nên không có thời gian để đưa tôi đi những nơi khác ngoài Sài Gòn, chỉ nhốt tôi trong nhà. Tôi chỉ sống tại Sài Gòn.
Vì quá yêu con nên từ nhỏ mẹ Thái Thanh đã giữ chặt tôi bên cạnh, không cho chơi với các bạn bên ngoài giờ học nên dần cũng quen.
Cả đời tôi chỉ có bạn trên ghế nhà trường chứ không có bạn thân để đi chơi hay tâm tình".
Nhờ sự bao bọc, bảo vệ đó mà nhân cách, cốt cách của Ý Lan được uốn theo đúng những gì Thái Thanh mong muốn, để trở thành một người văn hóa, tri thức và sang trọng theo đúng nề nếp xưa.
Ở nhà, Thái Thanh dạy Ý Lan mọi thứ về ca hát, xướng âm, văn thơ, biểu diễn. Bản thân Ý Lan cũng có cơ hội được tiếp xúc từ sớm với kho tàng âm nhạc đồ sộ của gia đình mình. Nhờ vậy, tài năng âm nhạc sớm nở rộ trong cô như một điều tất yếu.
Thậm chí, ngay cả việc Ý Lan giữ được giọng nói Hà Nội xưa cũng nhờ phần lớn vào công giáo dục của Thái Thanh. Cô kể lại:
"Bố mẹ tôi là nghệ sĩ nhưng rất ngăn nắp trong cuộc sống. Mẹ từng hỏi tôi: "Giọng Hà Nội đâu?". Tôi đáp: "Con đi học, thành thử con phải nói giọng Nam để không bị khác biệt".
Rồi mẹ cũng thông cảm, nhưng mẹ vẫn nhắc: "Ở trường có thể nói giọng Nam nhưng về nhà phải giữ giọng Hà Nội để không mất gốc. Giọng của ông bà quý lắm, sau này con lớn lên con sẽ hiểu những gì mẹ nói".
Thái Thanh là người yêu tiếng Việt tha thiết, với tinh thần "truyện Kiều còn, tiếng ta còn, nước ta còn", nên bà đã bằng mọi cách truyền tình yêu ấy vào Ý Lan.
Nhờ đó, Ý Lan cũng vô cùng nâng niu, trân trọng tiếng Việt. Sự trân trọng này được thể hiện qua chính cách hát đặc trưng của cô, theo đúng lời MC Trấn Thành mô tả:
"Chị Ý Lan là một trong những người có khả năng siêu phát âm. Chị ấy phát âm rất đẹp, rõ chữ mồn một, viết làm sao phát âm y chang như vậy. Chị ấy là người Bắc nên phát âm rất đẹp.
Ví dụ, khi phát âm tiếng nào có nguyên âm cuối là /i/ như chữ "đời", chị ấy sẽ kết thúc bằng đúng âm /i/ đó, chứ không phải âm /ơ/.
Ai muốn bắt chước chị Ý Lan thì phải học kỹ cách phát âm chuẩn xác và hơi điệu kiểu người Bắc sang trọng của chị ấy".
Có thể nói, trong hàng chục ngàn ca sĩ Việt Nam từ trước đến nay, chỉ duy nhất Ý Lan được thừa hưởng môi trường sinh thành và giáo dục trác tuyệt đến như vậy. Ngay cả các em của cô cũng chưa chắc có được. Đây là may mắn hiếm thấy, không phải ai cũng có được và cô đã biết tận dụng nó một cách khéo léo, trọn vẹn nhất.
Bản thân Ý Lan cũng coi mẹ Thái Thanh là người thần tượng lớn nhất của mình, để luôn nói theo học hỏi. Cô nói: "Mẹ tôi là một người đàn bà tình cảm và rất can đảm.
Suốt thời thơ ấu cho đến khi trưởng thành, hình ảnh của mẹ Thái Thanh âu yếm, chăm sóc và yêu thương các con đã ảnh hưởng đến tôi rất nhiều khi tôi làm mẹ. Tình cảm thiêng liêng của mẹ dành cho tôi là niềm hạnh phúc và cả sự may mắn vô bờ bến".
Hiển nhiên, việc chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ Thái Thanh sẽ khiến phong cách ca hát, trình diễn của Ý Lan có nhiều nét giống mẹ. Nói cách khác, Ý Lan chính là "môn đệ" đầu đàn của trường phái Thái Thanh.
Giống như Thái Thanh, Ý Lan cũng dùng lối hát dân ca để thể hiện tân nhạc, pha trộn với kỹ thuật hát Tây phương, thể hiện một cường độ biểu cảm rất lớn, nhất là bi cảm.
Đi cùng với lối hát đó là sự ưa chuộng thể hiện ca khúc ở các quãng âm cao, với những kĩ thuật tinh tế của Bel Canto như trillo (rung láy), mezza voce (hát nửa giọng), kết hợp với các cách hát, nhả chữ, luyến láy đậm màu sắc dân ca phương Đông như twang, bỏ nhỏ, hát bạch thanh, đổ hột...
Không những vậy, Ý Lan còn học được ở mẹ mình một lối nhả chữ riêng có. Nếu nhìn khẩu hình của Ý Lan khi hát, khán giả sẽ thấy rất giống Thái Thanh, lúc nào cũng hát tròn trịa, nắn nót từng câu từng chữ, nên luôn tròn vành, rõ chữ.
Ý Lan cũng uốn lượn, đưa đẩy câu chữ rất tình tứ, tinh tế, đong đầy yêu thương. Từ lối nhả chữ này, có thể thấy, Ý Lan rất trân trọng, nâng niu tiếng Việt, đúng như lời dạy của mẹ Thái Thanh với cô:
"Ca sĩ phải biết yêu tiếng nói của nước mình, phải yêu tiếng Việt của mình và phải yêu đất nước mình nữa. Khi trong bài hát có nói đến xứ sở, những vùng nào đó trên đất nước mình, thì mình cũng phải cảm thấy yêu cả những địa danh đó nữa...
Nếu mình không yêu chữ của nước mình thì giống như mình hát một bài hát ngoại quốc vậy".
Ngoài ra, Ý Lan cũng hát theo lối hát dương tính, tràn đầy năng lượng, sức sống và tình yêu cuộc sống, y chang lối hát của Thái Thanh. Lối hát này không phải sự ép buộc, mà bản thân tính cách Ý Lan vốn đã rất hồn nhiên, vô tư, yêu cuộc sống, khát khao sống, nên hợp nhất với tâm hồn của mẹ mình.
Từ cách hát, Ý Lan học ở mẹ mình cả cách biểu diễn, bước đi. Giống như Thái Thanh, Ý Lan bước đi trên sân khấu đầy tự tin, uyển chuyển theo từng nhịp có sẵn trong người, đi mà như đang khiêu vũ. Nói cách khác, Ý Lan giống như một hiện thân thứ hai của Thái Thanh trên sân khấu.
Ở ngoài đời, Ý Lan cũng học được từ mẹ Thái Thanh một lối sống thuần Việt, đậm đà bản sắc dân tộc (dù đã nhiều năm sống tại Mỹ) và dùng chính lối sống đó bồi đắp cho tâm hồn yêu quê hương đất nước trong ca hát. Cô kể:
"Những khi ở nhà, tôi là một người mẹ, người vợ đậm chất Việt. Tôi luôn thấy thiếu thốn nếu không được nấu ăn cho các con. Thỉnh thoảng các con nhắn rằng: "Mẹ về, nếu không mệt lắm thì cho em xin một nồi lẩu nhúng bò, nhúng riêu hay cơm thịt đông, dưa chua nhé".
Thế là tôi xắn tay vào bếp, chuẩn bị một bữa cơm ấm cúng rồi ngồi chờ các con về. Hạnh phúc với tôi đơn giản là nấu các món quê nhà mà chồng con, các cháu đều thích rồi cả gia đình ngồi cạnh nhau".
Nhìn nhận lại những đánh giá sai lầm về Ý Lan như một bản sao của Thái Thanh
Chính vì kế thừa và học hỏi quá thành công như vậy nên Ý Lan thường bị nhiều người cho là bản sao của Thái Thanh. Quan điểm này hoàn toàn sai lầm. Đồng ý rằng, Ý Lan có rất nhiều nét giống Thái Thanh, nhưng trước sau, cô vẫn là một cá thể âm nhạc, với cá tính, giọng hát, lối hát riêng có.
Về giọng hát, Thái Thanh là light lirico soprano (nữ cao trữ tình sáng mảnh). Trong khi đó, Ý Lan lại là lirico mezzo soprano (nữ trung trữ tình).
Vì là nữ trung nên Ý Lan không thể lên được những nốt cao vút bằng giọng thật như Thái Thanh. Nếu Thái Thanh có thể dùng mixed voice twang để lên F5, G5 một cách thoải mái, liên tục thì Ý Lan chỉ belt tới Eb5, E5 và thường là dưới C#5.
Bù lại, Ý Lan hát trầm rất tốt. Trong khi Thái Thanh chỉ xuống tới F3 thì Ý Lan có thể xuống tận C#3 (một note rất thấp với giọng nữ). Cô hát trầm rất mượt mà, legato, thoải mái, cảm xúc và nhả chữ liên tục trên quãng trầm. Quãng trung của Ý Lan cũng dày và vang, khỏe hơn Thái Thanh.
Sự khác biệt về loại giọng là yếu tố lớn nhất dẫn đến hai con đường âm nhạc khác nhau giữa Thái Thanh và Ý Lan.
Thái Thanh chọn cách đào sâu vào nhạc ngũ cung dân tộc, đưa nó lên thành phong cách hát riêng có của mình, giúp người Sài Gòn tân thời ngày ấy mê đắm những bản nhạc mang đậm âm hưởng dân ca, tình ca quê hương. Ngoài ra, bà cũng hát một số bản nhạc bán cổ điển, đòi hỏi kỹ thuật khó, cữ âm cao. Thành công của bà gắn liền với nhạc Phạm Duy.
Ý Lan cũng hát dân ca, nhạc cổ truyền và tân nhạc như mẹ, nhưng sự nghiệp âm nhạc của cô mở rộng hơn với nhiều phong cách, thể loại, tác giả khác nhau. Đặc biệt, âm nhạc của cô đại chúng, trẻ trung và tình hơn, Pop hóa hơn Thái Thanh.
Thái Thanh và Ý Lan thuộc hai thế hệ, lịch sử khác nhau. Dù được Thái Thanh giáo dục nghiêm khắc, nhưng Ý Lan vẫn không thoát khỏi ảnh hưởng của thời đại, bối cảnh xã hội cô sống thưở niên thiếu.
Ở thời của Ý Lan, âm nhạc US-UK bắt đầu tràn vào Việt Nam, tạo nên không khí vô cùng tươi mới, hiện đại, với những dòng nhạc khá mới mẻ như Jazz, Blues, Rock’n Roll..., khác hoàn toàn với nhạc Pháp và nhạc dân tộc trước đó.
Phong trào nhạc trẻ nở rộ và phát triển cực thịnh tại Sài Gòn, qua băng đĩa của The Beatles, Elvis Presley, Tina Turner… Đặc biệt, nhạc Rock Âu Mỹ tạo nên cả một làn sóng âm nhạc mới, lôi cuốn công chúng.
Là một thiếu niên lớn lên trong thời đại đó, Ý Lan ít nhiều chịu ảnh hưởng từ nhạc US-UK, chứ không chỉ nhạc Pháp và nhạc dân tộc như mẹ mình. Cô cũng học hát nhạc tiếng Anh, với các thể loại hiện đại được ưa chuộng lúc bấy giờ như Rock, Jazz, Soul…
Bởi vậy, cách hát, kỹ thuật hát của Ý Lan đa dạng hơn Thái Thanh. Cô có thể gằn giọng, melisma, run/riff theo phong cách Soulful, thậm chí sử dụng cả vocal fry.
Ý Lan cũng luyến láy như Thái Thanh, nhưng với màu sắc hiện đại, trẻ trung hơn, cách nhả chữ cũng mới mẻ. Thưở mới bước chân vào nghề, cô hát khá giản dị, nhẹ nhàng, đậm chất Pop, không phức tạp, phô diễn như sau này.
Như vậy, có thể thấy, sự kết hợp giữa dấu ấn Thái Thanh và âm nhạc hội nhập US-UK đã tạo nên một Ý Lan đầy đặc biệt, nổi bật trong nền tân nhạc Việt Nam.
Long Phạm
19/8/2020
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét