Tiếng oan của người phụ nữ ngây thơ và bản năng, điệu từ trong tâm hồn
Ý Lan có một sự nghiệp đồ sộ, trải dài ở nhiều mảng âm nhạc khác nhau, từ dân ca tới tân nhạc, nhạc ngoại… Ở mảng nhạc nào, cô cũng để lại nhiều cống hiến, đóng góp sâu sắc.
Vậy nhưng, nhiều khán giả hễ nhắc tới Ý Lan lại chỉ tóm gọn trong một từ: "Điệu", với ý nghĩa tiêu cực. Họ cho rằng, Ý Lan hát và biểu diễn điệu quá mức, dẫn tới giả tạo, làm lố, màu mè trên sân khấu. Một số người lại nhận định, Ý Lan cố tình bắt chước mẹ Thái Thanh, nhưng làm không tới nên thành ra điệu "chảy nước".
Những ý kiến đó quả thực phiến diện, một chiều và chưa nhìn nhận đúng về sự nghiệp, con người Ý Lan.
Trước hết, cần khẳng định, "điệu" là phong cách, tâm hồn, cá tính âm nhạc và bản ngã riêng có, làm nên thương hiệu, dấu ấn riêng của Ý Lan trong nền âm nhạc Việt Nam suốt 50 năm qua. Rất nhiều ca sĩ hát điệu, nhưng điệu để làm nên cả một cá tính nghệ sĩ, phong cách riêng có như Ý Lan là xưa nay hiếm.
Cái điệu này không phải sự giả tạo, cố tình tỏ ra màu mè để làm lố. Nó xuất phát từ chính con người, bản ngã sâu thẳm bên trong Ý Lan, hình thành từ thưở ấu thơ.
Ý Lan là con gái trưởng của Thái Thanh, nên từ nhỏ đã được mẹ bao bọc, nhất mực yêu thương. Cô kể:
"Nói là sống 23 năm tại Việt Nam nhưng hồi đó, tôi lại hay bị nhốt ở trong nhà. Mẹ tôi là danh ca Thái Thanh và bố tôi đều là người làm nghệ thuật nên không có thời gian để đưa tôi đi những nơi khác ngoài Sài Gòn, chỉ nhốt tôi trong nhà. Tôi chỉ sống tại Sài Gòn.
Vì quá yêu con nên từ nhỏ mẹ Thái Thanh đã giữ chặt tôi bên cạnh, không cho chơi với các bạn bên ngoài giờ học nên dần cũng quen.
Cả đời tôi chỉ có bạn trên ghế nhà trường chứ không có bạn thân để đi chơi hay tâm tình".
Không những vậy, Thái Thanh còn rèn dũa Ý Lan rất nghiêm khắc, theo đúng lề lối truyền thống. Bà muốn hướng con gái mình tới chuẩn mực của người phụ nữ Hà thành xưa, với đủ công dung ngôn hạnh, cùng sự nhẹ nhàng, nết na, thùy mị. Ý Lan nói:
"Bố mẹ tôi là nghệ sĩ nhưng rất ngăn nắp trong cuộc sống. Mẹ từng hỏi tôi: "Giọng Hà Nội đâu?". Tôi đáp: "Con đi học, thành thử con phải nói giọng Nam để không bị khác biệt".
Rồi mẹ cũng thông cảm, nhưng mẹ vẫn nhắc: "Ở trường có thể nói giọng Nam nhưng về nhà phải giữ giọng Hà Nội để không mất gốc. Giọng của ông bà quý lắm, sau này con lớn lên con sẽ hiểu những gì mẹ nói".
Chính sự bao bọc và giáo dục kĩ lưỡng, nghiêm khắc của Thái Thanh đã tạo nên một Ý Lan mềm mại, yểu điệu thục nữ, nhẹ nhàng đúng chất phụ nữ Hà thành xưa.
Ai tiếp xúc hoặc chứng kiến Ý Lan trên sân khấu sẽ thấy, cô có một cốt cách rất đoan trang, quý phái, đến từ từng cử chỉ, lời nói. Chỉ cần nhìn Ý Lan mỉm cười cũng đủ thấy chất sang trọng toát ra từ cô. Ý Lan nói chuẩn giọng Hà Nội xưa và lúc nào cũng từ tốn, điềm đạm, ngữ điệu bay bổng, nói mà như nhả thơ.
Nhiều người không quen sẽ cho rằng, Ý Lan giả tạo, diễn nhiều. Nhưng đó lại là con người thật của cô, được mẹ Thái Thanh dạy dỗ mà thành. Bước xuống sân khấu, Ý Lan vẫn giữ cho mình nề nếp ấy trong cách giao tiếp, ứng xử với người thân, bạn bè.
Trong âm nhạc, Ý Lan càng phát huy cốt cách của mình, tạo nên một trường phái cầu kì, hoa mĩ riêng có. Cô tôn sùng cái đẹp, trân trọng tiếng Việt và chú trọng chi tiết.
Bởi vậy, Ý Lan hát rất nắn nót, uốn lượn, rõ từng nguyên âm đuôi và trang hoàng câu hát bằng nhiều luyến láy. Nếu ca khúc là một tấm vải thì Ý Lan chính là người nghệ nhân khéo tay luôn dành hết tâm huyết để thêu lên những đường chỉ, họa tiết tinh xảo.
Hơn nữa, tâm lí học nữ giới đã chỉ ra rằng, bất cứ một người nghệ sĩ nữ nào cũng mang theo phẩm chất giới tính của mình vào hoạt động nghệ thuật, nhưng không phải ai cũng biết cách thể hiện nó một cách tốt nhất.
Ý Lan là một trong số ít nghệ sĩ nữ biết phát huy phẩm chất giới tính của mình vào nghệ thuật, dùng nó để phát triển lối hát điệu đầy độc đáo, đúng như lời nhạc sĩ Minh Châu từng nói:
"Ca sĩ Ý Lan có giọng hát rất đặc biệt, với lối hát dân gian lả lơi, luyến láy ngọt ngào. Sự dịu dàng nữ tính ở cả vóc dáng lẫn giọng hát đã giúp chị tạo nên những hiệu ứng đặc sắc trên sân khấu".
Thái Thanh luôn bao bọc, bảo vệ Ý Lan trong vòng tay mình, hạn chế việc con gái tiếp xúc xã hội từ sớm. Điều này đã tạo nên một Ý Lan đầy ngây thơ, hồn nhiên, cả trong đời sống lẫn nghệ thuật.
Ý Lan đem sự hồn nhiên, ngây thơ của mình lên sân khấu, để được tung tăng ca hát, chơi đùa với âm nhạc trong sự hoan hỉ, căng tràn sức sống. Cô hát như một đứa trẻ tuổi 13 (chữ dùng của Phạm Duy). Chính cô từng nói:
"Người ta thường bảo nghệ sĩ mà sống thật thì khó quá đi. Nhưn tôi không bao giờ cảm thấy khó, vì thật là thật. Tại sao mình lại phải diễn với cuộc đời này? Mình chỉ cần sống thật với mình, với những gì đời sống này đến.
Trời cho tôi sự hồn nhiên rất tự nhiên. Tôi chưa bao giờ để mất đi điều đó. Vì tôi biết đó là điều đáng quý không thể đánh mất.
Nhưng khán giả chỉ thấy Ý Lan tung tăng nói cười trên sân khấu, nào đâu ai biết cũng có lúc tôi khóc những giọt nước mắt rất mặn".
Như vậy, có thể thấy, cái điệu của Ý Lan lại chính là cái thật nhất, xuất phát từ sự ngây thơ, hồn nhiên trong tâm hồn cô. Đồng thời, đó cũng là nét tích cực của cô, học được từ mẹ Thái Thanh.
Dù cuộc đời có trắc trở, nhiều đau khổ đến thế nào, Ý Lan vẫn hát trên sân khấu với sự điệu đà, hân hoan, vui vẻ, không bi lụy, sầu não, đem đến cho người nghe một nguồn hứng khởi đầy tươi mới.
Cũng chính vì sống thật nên Ý Lan rất bản năng, thường chạy theo tiếng gọi của con tim, cảm xúc. Năm 19 tuổi, Ý Lan vì say mê với tình yêu sét đánh của tuổi học trò mà xin mẹ cho lấy chồng. Đó là một tình yêu say đắm, mơ mộng của thưở ban đầu. Cô nói:
"Tôi yêu rất sớm, khi mới 17 tuổi. Ngày đó, tôi yêu say mê, mãnh liệt đến mức không cần biết cuộc tình sẽ đi đến đâu".
Nhưng mười năm trôi qua, những áp lực cuộc sống, con cái, mưu sinh đè nặng trên đôi vai đã khiến người phụ nữ bản năng ấy chọn cách li hôn để giải thoát cho mình.
Sau khi chia tay người chồng đầu tiên, Ý Lan đến với Tuấn Cường, con trai minh tinh Kiều Chinh. Họ cùng nhau xây dựng hạnh phúc lứa đôi mặn nồng, nhưng 8 năm sau cũng đường ai nấy đi.
Tới năm 2003, Ý Lan tiếp tục đi bước nữa với doanh nhân Lê Anh Tuấn và chung sống hạnh phúc đến tận bây giờ.
Việc trải qua ba đời chồng khiến Ý Lan đôi khi bị chịu tiếng oan là thiếu đoan trang. Cần nhìn nhận một cách bao dung để thấy rằng, đó là bản năng của người phụ nữ luôn muốn kiếm tìm hạnh phúc và cơ hội để sống vì nghệ thuật.
Nếu Ý Lan không tự tìm cách giải thoát cho mình trong những cuộc hôn nhân bế tắc và tìm đến hạnh phúc mới, cô sẽ khó lòng tận tụy cống hiến cho âm nhạc được như bây giờ.
Nỗi đau ung thư, mất con và thể lực không tưởng, đáng kinh ngạc của người mẹ từng 5 lần sinh nở
Ý Lan kết hôn năm 19 tuổi và sinh con đầu lòng năm 20 tuổi. Tiếp đó, Ý Lan sinh thêm 4 người con nữa, tổng cộng là 5 người con. Cô nói: "Tôi lấy chồng năm 19 tuổi, đến khi 20 sinh đứa con đầu lòng. Tôi mê hát từ nhỏ nhưng mẹ Thái Thanh khuyên tôi không nên đi hát sớm.
Mẹ bảo rằng nếu làm nghệ sĩ con sẽ khó có thể sống với giờ giấc của một người phụ nữ bình thường. Mẹ vẫn mong tôi thành một y sĩ thay vì một ca sĩ. Tôi nghe mẹ nên chuyên tâm cho đời sống gia đình. Tôi sinh một mạch 5 đứa con trước khi đi hát".
Với người phụ nữ, việc sinh con sớm dễ gây ảnh hưởng tới sức khỏe. Vậy mà Ý Lan lại sinh liên tiếp 5 người con và vắt kiệt sức lực của mình khi phải một mình nuôi nấng, chăm sóc các con.
Đặt chân đến đất Mỹ khi bụng mang dạ chửa, Ý Lan phải lao vào kiếm sống để lo cơm áo gạo tiền, bào mòn sức khỏe của cô từng ngày.
Chưa dừng lại ở đó, Ý Lan còn bị sảy thai khi mang thai đứa con thứ 6 chỉ vì đi diễn show thay cho Khánh Hà. Cô tâm sự:
"Mang thai được khoảng 3 tháng thì ca sĩ Khánh Hà tìm tôi nhờ đi hát giúp chị một show. Vì kẹt show này mà Khánh Hà không nhận được một một tour diễn ở Úc, nhiều show hơn.
Tôi đã từ chối, xin lỗi Khánh Hà vì có thai nên không thể nào đi hát được. Hơn nữa, tôi đã quyết định sẽ không đi hát đến khi sinh con xong.
Nhưng lúc ấy, nếu tôi không thay thế Khánh Hà thì ban tổ chức không chịu cho ai thay cả.
Tôi chị thương Khánh Hà lắm, biết chị Hà cần mình, nên lại mềm lòng: "Em đi cho chị một lần này thôi. Xong em sẽ không tiếp tục hát nữa, chắc em sẽ không sao".
Cho đến khi lên máy bay, tôi mới biết đây là "chuyến bay định mệnh" của đời mình.
Trong suốt 20 năm bay show, chưa có chuyến bay nào lại hụt không khí quá xa như vậy. Dây an toàn liên tục xiết vào bụng tôi. Lúc đó, tôi sợ nhưng không nghĩ có thể xảy ra chuyện gì ghê gớm.
Đến khi đi hát về một tuần lễ, tôi bắt đầu đau bụng. Tôi đi bác sĩ mới biết mình bị hư thai.
Đến giờ, tôi nghĩ tất cả những gì xảy ra là định mệnh. Chị Khánh Hà đâu muốn. Khoảng hơn chục năm sau, tôi mới chia sẻ với chị Khánh Hà, lúc ấy chuyện đã xong rồi".
Đến khi các con đã trưởng thành, Ý Lan lại một lần nữa đau đớn khi phải đối mặt với căn bệnh ung thư quái ác. Cô gần như suy kiệt khi thực hiện nhiều đợt chữa trị và chịu áp lực tâm lí nặng nề, lo âu, hoảng sợ.
Điều đáng kinh ngạc là dù trải qua nhiều tai biến, nhọc nhằn, bệnh tật gây ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe, tâm lí như vậy, nhưng Ý Lan càng hát lại càng khỏe, nội lực căng tràn, không hề có dấu hiệu mất giọng hay xuống sức. Sức sống và sức hát của cô bền bỉ, diệu kì đến mức khó tin.
Ý Lan dường như đi ngược lại quy luật của một ca sĩ, khi càng có tuổi, nội lực, âm lượng và sức bật, sức bền trong giọng hát lại càng lớn, có thể xem là hiếm thấy tại Việt Nam. Khi hát, cô thường dùng sức bật lớn trong giọng, qua làn hơi mạnh mẽ, khỏe khoắn để nảy lên chắc chắn từng âm một.
Dù không hát với lối khoe giọng, phô diễn giọng theo kiểu Diva, nhưng trong nhiều lần hát chung, cô vẫn tỏ ra nổi bật và nhiều lần vô tình "đàn áp" ca sĩ khác.
Chẳng hạn, trong một lần song ca cùng Hương Lan, Ý Lan đã bung sức tung một tràng C#5 to đột biến, nổi bần bật trên dàn nhạc và lấp trọn Hương Lan.
Ý Lan cũng là nữ ca sĩ hiếm hoi thường xuyên song ca với Diva Thanh Lam mà không bị lấn lướt, thậm chí đôi lúc còn nổi hẳn hơn.
Đặc biệt hơn cả, Ý Lan ít sử dụng cộng minh để khuếch đại độ vang, độ cộng hưởng trong giọng hát, nhưng âm lượng vẫn rất lớn và xuyên thấu, bất chấp mọi không gian, điều kiện ca hát hay ca sĩ hát chung.
Vì có tính kim nên giọng hát Ý Lan rất bén và sắc. Khi hát một mình, Ý Lan có thể kéo mic ra rất xa mà vẫn rõ tiếng. Công chúng đã nhiều lần choáng ngợp khi thấy Ý Lan tung mic ra xa gần mét nhưng vẫn bung B4, A4 đầy chắc chắn.
Không chỉ nội lực, âm lượng lớn, Ý Lan còn hát rất bền. Ở tuổi ngoài 60, Ý Lan vẫn đi show miệt mài và hát liên tiếp hàng chục bài không biết mệt. Cô nói:
"Cũng có lúc tôi cảm thấy đuối sức. Ví dụ, một hai ngày trước đêm diễn, tôi thường không ngủ được vì bay từ nơi này qua nơi khác, show này tới show kia. Một show tôi thường hát 10 bài liên tục, sau đó thay trang phục và hát hơn chục bài tiếp theo.
Chính vì vậy hai, ba bài đầu mình phải hát nhẹ nhàng để cột hơi được mượt mà, sau đó có thể hát 30,40 bài cũng không thành vấn đề".
Lối trình diễn độc đáo được thừa hưởng từ tài tử Lê Quỳnh, sẵn sàng bỏ guốc, lên đồng khi hát Rock
Trên cương vị một ca sĩ, Ý Lan thường được chú ý ở giọng hát, kĩ thuật. Ít ai nhận, thấy, khả năng trình diễn trên sân khấu của cô cũng rất tốt và ấn tượng, tự tin, bản lĩnh, thần thái trong từ ánh mắt, cử chỉ, biểu cảm, đúng như lời nhà thơ Nguyễn Thụy Kha từng nói:
"Trong độc diễn, bản lĩnh của Ý Lan không chỉ nằm riêng ở giọng hát thiên bẩm mà mẹ Thái Thanh trao lại.
Bản lĩnh ấy còn thu hút người nghe ở cách trình diễn và văn hóa ứng xử trong những giao tiếp với khán giả. 3 điều trên nhập làm một trong con người Ý Lan toát ra một phong thái tự tin nhưng hòa đồng".
Khả năng trình diễn này, Ý Lan được kể thừa lại từ cha mình – tài tử điện ảnh Lê Quỳnh. Cô nói:
"Tôi có tiếng hát và kỹ thuật hát được thừa hưởng từ mẹ, còn kỹ thuật trình diễn được thừa hưởng từ bố. Đây là điều may mắn với tôi.
Bố mẹ tôi đã không còn sống chung với nhau từ khi tôi 8 tuổi, nhưng họ vẫn rất quý nhau và trân trọng nhau, cho nên tôi và các em trong gia đình vẫn được thừa hưởng tình yêu của cả 2 người.
Sự nổi tiếng của bố Lê Quỳnh và mẹ Thái Thanh là cả một gia tài dành riêng cho con cái. Tôi trở thành ca sĩ như ngày hôm nay là nhờ có cả hai yếu tố quan trọng mà bố mẹ đã để lại trong dòng máu của tôi".
Sự kết hợp độc đáo giữa một tài tử điện ảnh và một đại danh ca đã làm nên một Ý Lan hoàn thiện, xuất sắc về cả hát lẫn diễn, giúp cô trở thành hiện tượng đặc biệt trong nền nhạc hải ngoại.
Chẳng hạn Ý Lan có thể thướt tha, thùy mị khi hát dân ca, nhưng lúc hát Rock, cô sẵn sàng bỏ guốc để lên đồng một cách dữ dội.
Nhờ được thừa hưởng kĩ thuật trình diễn từ bố Lê Quỳnh nên Ý Lan không chỉ chau chuốt câu hát, mà còn luôn chăm chút, chuẩn bị kĩ lưỡng cho màn trình diễn của mình, từ vũ đạo, trang phục đến dàn dựng. Nhà báo Minh Đức nhận định:
"Chị là ca sĩ có sắc đẹp. Mỗi lần xuất hiện trên sân khấu, chị luôn làm cho khán giả hài lòng bởi sự chuẩn bị kỹ lưỡng của mình. Chị mang đến cho công chúng hình ảnh hoàn hảo về mặt sân khấu. Nhiều người thích Ý Lan trình diễn thậm chí hơn cả hát vì không lần nào giống lần nào".
Nhạc sĩ Nguyễn Ngọc Thiện cũng nói: "Đi hát bằng năng khiếu trời cho, giọng hát của chị không màu mè, kiểu cách mà nhẹ như sợi tơ, cứ thế vướng vít vào tâm hồn người yêu nhạc.
Khán giả thấy trong chị sự réo rắt đầy ám ảnh của Thái Thanh, nét duyên sân khấu vừa thanh tao vừa quý phái như người cha hào hoa - Lê Quỳnh".
Một lối hát đa dạng, tinh tế và mới lạ ít ai có
Người ta thường nói Ý Lan hát điệu quá mức, nhưng thực chất, cô hát điệu rất chừng mực. Ý Lan thường chỉ hát điệu khi thể hiện những ca khúc hơi hướm dân ca, với chất lả lơi, bay bướm theo phong cách của riêng mình, như lời nhạc sĩ Minh Châu nói:
"Ca sĩ Ý Lan có giọng hát rất đặc biệt, với lối hát dân gian lả lơi, luyến láy ngọt ngào. Sự dịu dàng nữ tính ở cả vóc dáng lẫn giọng hát đã giúp chị tạo nên những hiệu ứng đặc sắc trên sân khấu".
Khi hát nhạc nhẹ, nhạc tình, nhạc Pop, nhạc Blues…, Ý Lan lại thể hiện theo cách hoàn toàn khác.
Như đã nói, tâm lí học nữ giới đã chỉ ra rằng, bất cứ một người nghệ sĩ nữ nào cũng mang theo phẩm chất giới tính của mình vào hoạt động nghệ thuật, nhưng không phải ai cũng biết cách thể hiện nó một cách tốt nhất.
Ý Lan là một trong số ít nghệ sĩ nữ biết phát huy phẩm chất giới tính của mình vào nghệ thuật. Khi thể hiện nhạc nhẹ, cô hát rất nhẹ nhàng, nữ tính, ngọt ngào, ít luyến láy, không "điệu". Hay, khi hát Jazz và Blues, cô uyến láy, nhả chữ rất Jazzy, tình tứ, có hồn.
Ca khúc Hãy yêu như chưa yêu lần nào do Ý Lan thu âm trong giai đoạn đầu sự nghiệp đã khiến biết bao khán giả mê mẩn vì sự nữ tính, hồn nhiên, trong sáng của nó.
Về kĩ thuật, ngoài những nền tảng chuẩn mực được thừa hưởng từ mẹ Thái Thanh, Ý Lan còn tự phát triển, sáng tạo cho mình một số kĩ năng ca hát mới, ít ai thực hiện được.
Chẳng hạn, Ý Lan biết gằn giọng, dùng bubble run kiểu Luther Vandross (hiếm thấy ở Việt Nam), run với tốc độc cực nhanh.
Long Phạm
23/9/2020
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét